Een imam die een vrouw geen hand wil geven? Bimbogedrag van teenagers? De verhuftering van de samenleving? Steeds weer lees je dat het allemaal komt door de cultuur. Dat is een verkeerde voorstelling van zaken, aldus de cultuurpsychologen Paul Voestermans en Theo Verheggen in hun onlangs verschenen boek Cultuur en Lichaam. Door alles af te schuiven op cultuur, bemoeilijk je bovendien het debat over zaken als integratie, emancipatie, normen en waarden, religie, enzovoort.

Voestermans (Radboud Universiteit Nijmegen) en Verheggen (Open Universiteit Nederland) maken in hun boek korte metten met de opvatting dat cultuur dé oorzaak is van conflicten en verschillen tussen mensen. Cultuur doet niets, alleen mensen doen iets, is hun stelling. Mensen geven onderling vorm aan gedrag, gevoelens en gedachten. De kunst is te weten hoe ze dat doen. Dat is dan ook de centrale vraag in het boek.

Gedrag vormgeven

Mensen krijgen ‘feeling’ voor wat gepast en gangbaar is binnen de eigen gemeenschap. ‘Hoe het hoort’ wordt tamelijk dwingend geijkt in het sociale verkeer van de leden van de gemeenschap. Voestermans en Verheggen laten zien dat dat altijd een kwestie is van oefening en disciplinering van het lichaam en van de gevoelens die daarbij horen.

Dat is heel wat anders dan veronderstellen dat cultuur het werk doet en dat het gaat om het expliciet aanleren van bijvoorbeeld normen of waarden. Het leren van de geijkte gedragspatronen gebeurt juist al doende, grotendeels impliciet en ongemerkt. Daarom zijn ‘cultuurverschillen’ zo vaak letterlijk een kwestie van smaak en houding. Daarom ook zijn de gedragspatronen van mensen zo moeilijk te veranderen.

Paul Voestermans en Theo Verheggen schreven ‘Cultuur & Lichaam. Een cultuurpsychologisch perspectief op patronen in gedrag.’ Uitgegeven bij Blackwell Publishing, ISBN: 9781405176026