Een opgevoerde koolstofpomp

In de Zuidelijke Oceaan is er een specifiek gebrek aan één bepaalde voedingsstof: ijzer. Bemesting van de Zuidelijke Oceaan met ijzer zorgt dan ook direct voor extra groei van algen, zo blijkt uit experimenten. Daarbij wordt CO₂ vastgelegd in biomassa door fotosynthese. Het merendeel van deze extra algen wordt al snel weer gegeten door bacteriën en zoöplankton. Daarbij komt de CO₂ al snel weer vrij. Maar wanneer de algen sterven door gebrek aan licht of tenslotte toch weer ijzergebrek, dan zakken ze voor een deel naar de diepzee, onder medeneming van koolstof die ze tijdens hun groei hebben opgeslagen in hun cellen. Op die manier zorgen groeiende, stervende en zinkende algen voor een transport van CO₂ uit de atmosfeer naar de bodem van de oceaan. Grootschalige ijzerbemesting van de Zuidelijke Oceaan zou daarmee een manier kunnen zijn om de extra uitstoot van CO₂ door de verbranding van fossiele brandstoffen te compenseren.

In experimenten is gebleken dat de benodigde hoeveelheid toe te voegen ijzer wel tientallen tot misschien zelfs honderden malen groter is dan sommige optimistische geesten eerst dachten. In dat geval kost de gelijkmatige verspreiding van zoveel extra ijzer door schepen veel meer aan CO₂-emissie door die schepen dan de extra CO₂ die in de diepzee verdwijnt. Dat heeft dus geen zin.

Ook zijn veel marien biologen huiverig voor grootschalige bemesting van de oceaan. Wat de precieze effecten van die extra boost van de primaire productie rond de Zuidelijke Oceaan zouden kunnen zijn valt onmogelijk te voorspellen. Wellicht komen ook schadelijke algen tot bloei? Wellicht groeien er, analoog aan de overbemesting op land, uiteindelijk meer distels dan waardevolle bloemen? En wat gebeurt er met de zuurstofhuishouding of de methaanproductie in zeewater? IJzerbemesting zou daarmee wel eens een ‘doos van Pandora’ kunnen blijken voor de mariene ecologie.

In de oceaan rond de Zuidpool deden Hein de Baar en collega’s onderzoek naar ijzergehalten en algengroei.

Kees Veth

Stimulans voor de visserij

Bemesting van de zee zou ook de visserij kunnen bevorderen. Waar de primaire productie door een tekort aan voedingsstoffen wordt beperkt, zou de hele voedselketen een duw kunnen krijgen door meer fosfaat of stikstof. Meer mest in het water geeft meer alg, die weer meer vis kan voeden. Maar net als de doos van Pandora die door ijzerbemesting van de Zuidelijke Oceaan kan worden geopend, lijkt ook het stimuleren van de visserij via bemesting van de oceaan geen goed idee.

Toch heeft de geschiedenis al eens laten zien dat er naast een hele hoop nadelen ook wel positieve effecten kunnen zitten aan extra voedingsstoffen. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw kwam er heel veel fosfaat via landbouw en wasmiddelen in het milieu terecht. Via de grote rivieren en de Noordzee kwam dat voedselrijke water ook in de Waddenzee. De visserijsector heeft lange tijd ontkend dat de teruggang in de visstand door overbevissing zou komen. Niet zij, maar het terugdringen van de fosfaatvervuiling zou schuldig zijn aan de teruglopende visstand.

Inmiddels zijn vriend en vijand het er wel over eens dat extra fosfaat in het water echt voor extra vis en schelpdieren in de Noordzee en Waddenzee hebben gezorgd. Maar ook voor overdadige algenbloei en alle problemen die daarmee gepaard gaan. Geo-engineering, zoals dit soort experimenten ook wel wordt genoemd, is al met al een riskante onderneming die de bron van de problemen niet aanpakt.