Het zal je maar gebeuren: je gaat voor de ontspanning een dagje naar de dierentuin en krijgt ineens bijna een steen tegen je hoofd. In de Furuvik Zoo in Zweden is dit tijdens het bezoekersseizoen dagelijkse realiteit. Chimpansee Santino smijt stenen en stukken beton naar publiek wanneer hij zijn dominantie vertoont. Wetenschappers van de universiteit van Lund hebben dit bizarre gedrag gedocumenteerd en concluderen dat de aap deze acties van tevoren plant.
Chimpansee Santino vertoont zijn dominantie aan bezoekers van de Furuvik Zoo in Zweden. In zijn linkerhand houdt hij een steen, die niet lang daarna in het publiek zal verdwijnen. Afbeelding: Mathias Osvath
Van slotgracht naar bewaarplaats
Het onderzoek begon in 1994 toen Santino net de dominante positie in zijn groep had veroverd. Af en toe gooide de chimpansee met stenen, maar er was geen patroon in te herkennen. Op het apeneiland waren ook vrij weinig stenen aanwezig. In juni 1997 nam het stenengooien ineens dramatisch toe. Soms gooide Santino in een dominante vertoning meerdere stenen richting het publiek. Verzorgers ontdekten al snel hoe dit kwam. Tijdens het vegen van het apeneiland vonden zij vijf bewaarplaatsen, met elk drie tot acht stenen. Deze bewaarplaatsen lagen in een lijn langs het gebied waar tijdens openingsuren bezoekers staan.
Eén van de verzorgers besloot de chimpansee nauwkeurig in de gaten te gaan houden. Voor openingstijd keek zij vanuit een dierenbehandelkamer uit over het apeneiland. Santino haalde verschillende malen stenen uit de slotgracht rond het apenverblijf en bracht deze naar zijn bewaarplaatsen. Later op de dag, als de bezoekers in drommen voor zijn verblijf stonden, begon de chimpansee dominant gedrag te vertonen en gooide hij stenen naar het publiek.
Een reconstructie van één van de bewaarplaatsen van chimpansee Santino. Afbeelding: Mathias Osvath
Betonschijfjes
In juni 1998 breidde Santino zijn wapenarsenaal uit. Hij beperkte zich niet meer tot het verzamelen van stenen uit de slotgracht, maar ontdekte ook de betonrotsen in het midden van het apeneiland. Dit beton heeft binnenin allerlei kleine scheurtjes door schade van water en vrieskou. De schade is van buiten niet zichtbaar, maar zwakke plekken kun je herkennen aan een hol geluid wanneer je erop klopt. De chimpansee klopte op de betonrots en sloeg af en toe wat harder om schijfjes af te breken. Ook de brokjes beton bracht hij naar zijn bewaarplaatsen.
Toeval of voorbereiding?
Waarom denken de Zweedse wetenschappers nu dat Santino zijn acties van tevoren plant? Een belangrijk criterium hiervoor is dat het gedrag tijdens de voorbereiding duidelijk anders is dan het gedrag in de situatie die voorbereid wordt. Tijdens het verzamelen van wapens was de chimpansee heel kalm. Tijdens het dominante vertoon en het gooien was de aap juist ontzettend onrustig. Santino verzamelt zijn materiaal alleen voor opening van de dierentuin. Het is dus niet de aanwezigheid van bezoekers die de chimpansee motiveert om stenen te zoeken.
Het wapenarsenaal van chimpansee Santino bestaat uit stenen en schijfjes beton. Afbeelding: Mathias Osvath
De wetenschappers denken dat Santino met zijn gedrag gericht een reactie los wilde maken bij de bezoekers aan de andere kant van de slotgracht. De belangrijkste aanwijzing hiervoor is dat de aap geen wapens verzamelt tijdens het winterseizoen, wanneer de dierentuin gesloten is. Het doel van het gedrag is verder duidelijk af te lezen aan de locaties van bewaarplaatsen. Deze liggen allemaal langs het gebied waar tijdens openingsuren bezoekers staan. Toeval? De onderzoekers denken van niet, omdat dit gebied minder dan 25 procent van het totale apeneiland beslaat.
Bronnen
Spontaneous planning for future stone throwing by a chimpanzee male (Mathias Osvath), Current Biology
Zie ook:
- Chimpansees blijken niet vrijgevig (Kennislinkartikel)
- Toeval maakt apen dominant (Kennislinkartikel)