De Scheveningse kust ondergaat momenteel een grootscheepse metamorfose. In het gebied vanaf de Scheveningse Slag tot aan de haven moet de boulevard niet alleen mooier worden; de zeewering is daar ook toe aan versterking.
Het combineren van deze twee doelen is lastig. Enerzijds omdat de esthetische eigenschappen (zoals vrij zicht op de zee) voor een toeristische trekpleister als deze van cruciaal belang zijn. Anderzijds omdat een hoge, uitzichtsbelemmerende waterkering in het kader van de veiligheid de meest voor de hand liggende oplossing is. Toch heeft het uiteindelijke ontwerp deze schijnbare tegenstrijdigheden weten te verenigen.
Vanuit het oogpunt van veiligheid waren er volgens Landschapsarchitect Klaas Hilverda van Ingenieursbureau Den Haag twee basisvarianten mogelijk. “De eerste optie was het maken van een nieuwe duinenrij zoals ook is gedaan bij Noordwijk en Kijkduin. Maar vanwege de benodigde hoogte zou het vrije zicht op de zee daarmee verloren gaan. De andere, puur constructieve oplossing was een keringsmuur of een hele hoge dijk. Hierbij trad logischerwijs hetzelfde probleem op. Maar een 5 meter hoge muur past gewoon niet bij een boulevard”, zegt Hilverda. Door een dijk te combineren met een zandsuppletie wisten de ontwerpers de benodigde hoogte echter sterk omlaag te brengen. “De dijk, het strand en de vooroever worden wel allemaal versterkt, maar worden veel minder hoog dan bij de basisvarianten.”
Zandmassa
De primaire waterkeringen langs onze kust moeten voldoen aan strikte veiligheidsnormen. Zo moet de zeewering in Scheveningen stand kunnen houden onder stormvloedcondities waarvan de kans op voorkomen eens per 10 000 jaar bedraagt. “Wanneer deze maatgevende condities optreden, stuwt de storm de golven op tot wel 8 meter hoogte”, zegt Jan Wyrdeman die namens de Dienst Stadsbeheer van Gemeente Den Haag directievoerder is van het project. “De nieuw te bouwen waterkering in Scheveningen moet dus bestand zijn tegen zulke hoge golven. Voor de eigenlijke dijk leggen we daarom een grote massa aan zand. De golven slaan dit zand af voordat ze de dijk bereiken. Dit kost zoveel energie dat de hoogte van de golven reduceert van 8 tot 1,40 m.” Maar wat als al het zand al is afgeslagen en de storm voortduurt? “Een storm bouwt op en af binnen 36 uur. Voor deze periode is er voldoende zand aanwezig.”
Ten gevolge van dit concept varieert de hoogte van de dijk en de afstand ervan tot aan de kustlijn. Hilverda: “Dankzij het ontwerp dat gemaakt is door de Spaanse architect Manuel de Solà-Morales is het mogelijk om deze variaties op een esthetisch verantwoorde manier in te passen. Hij laat de boulevard en daarmee de dijk meekrommen met de lijn die de gevels langs de kust vormen. Bij de zwakke schakel ter hoogte van de Keizerstraat was het hierdoor mogelijk om de waterkering op te schuiven richting de zee. Dit was noodzakelijk om de dijk fysiek te kunnen bouwen en voldoende zand toe te kunnen voegen. Door de slingering in de boulevard ontstaat een aantrekkelijk beeld.”
Ondergronds
Om ruimte te besparen en de esthetiek te bewaken is de werkelijke zeedijk ondergronds weggewerkt in de boulevard. “Dit is, voor zover ik weet, in ieder geval uniek in Nederland”, zegt Joop van der Voort. Hij is namens het Hoogheemraadschap van Delfland de directievoerder van dit project. “Het creëren van een ondergrondse dijk heeft wel gevolgen. Normaliter is de dijkbekleding, die bij zeeweringen meestal bestaat uit basaltblokken of een moderner materiaal zoals betonzuilen, zichtbaar voor visuele inspectie. Aangezien dit bij een ondergrondse kering niet mogelijk is, hebben we speciale maatregelen genomen om de dijk toch te kunnen inspecteren.”
De eerste van deze maatregelen is een ingebouwd monitoringssysteem. “In de dijk hebben we verschillende lussen gelegd van slangen met een diameter van 6 cm. Hier kunnen we zeer gevoelige zettingmeters doorheen trekken. Door de meetwaarden te vergelijken met een eerste ‘nulmeting’ kunnen we zien of de dijk verzakt door zetting in de ondergrond.” Een tweede maatregel is het aanbrengen van verschillende zakbaken. “Deze meetpalen rusten op de bekleding van de dijk en geven de zettingen in de dijk weer.”
Een derde maatregel is erop gericht de kwaliteit van de gebruikte materialen in de dijk – die is aangelegd voor een periode van 100 jaar – te kunnen monitoren. “Op het strand hebben we hiervoor onder het zand een gedeelte van de dijk als referentiedijk nagebouwd volgens exact dezelfde specificaties. Bij de vijfjaarlijkse toetsing van de waterkeringen graven we de referentiedijk uit om de kwaliteit van de materialen te toetsen”, zegt Van der Voort.
Brokstukken
De beperkte mogelijkheid om de waterkering te toetsen is niet het enige probleem dat een ondergrondse zeewering met zich meebrengt. “Normaal gesproken staat het Hoogheemraadschap van Delfland geen constructies op of voor de dijk toe”, zegt Wyrdeman. “Bij een storm kunnen deze immers instorten en zo de waterkering beschadigen.”
Op de boulevard in Scheveningen komt echter een grote verscheidenheid aan constructies te staan: kiosken, een voetgangersbrug, keringsmuren, clusters met strandpaviljoens en verschillende landmarks van wel 15 meter hoogte. “Gemeente Den Haag mocht dit bij wijze van uitzondering bouwen onder één voorwaarde: alle constructies moeten bij bezwijken uit elkaar vallen in brokstukken die te licht zijn om de onderliggende dijk te beschadigen.”
Om na te gaan hoe zwaar de brokstukken mogen zijn, voerde kennisinstituut Deltares in samenwerking met Waterschap Zeeuwse Eilanden een reeks proeven uit. “We hebben hiertoe valproeven gedaan op een dijk in Zeeland”, zegt Dirk Pereboom van Deltares. “Daarbij hebben we van verschillende hoogtes gewichten laten vallen van beton en staal. Bepalend was of de dijkbekleding door deze gewichten werd beschadigd of niet. Uiteindelijk bleek dat brokstukken met een gewicht tot 700 kg acceptabel waren.”
Overlast
Inmiddels is de aanleg van de nieuwe boulevard met ondergrondse waterkering gestart. “De aanleg van een dijk in een druk stedelijk gebied met veel toerisme brengt veel extra problemen met zich mee”, zegt Wyrdeman. “Het strand moet bereikbaar blijven, de strandpaviljoens en hun voorzieningen moeten kunnen functioneren en de aangrenzende bebouwing mag geen schade ondervinden van de werkzaamheden. Inmiddels hebben we de eerste 500 meter dijk, vanaf de Scheveningse slag, gerealiseerd. We werken dus van noord naar zuid.”
De invoering van het project gaat zonder noemenswaardige problemen. Volgens Van der Voort is er geen significante schade voor de omwonenden opgetreden. “Dit is voor een groot deel te danken aan de voorspellingen van trillingen en vervormingen van Deltares. De nieuwe bouwwerken, dijk en boulevard, staan bovenop nieuw gestort zand. Om te voorkomen dat er na verloop van tijd door zetting verzakkingen optreden, wordt dit zand doorgaans verdicht met zware trillingsapparatuur. Uit de voorspellingen van Deltares bleek dat deze apparatuur schadelijke gevolgen kan hebben wanneer we te dicht bij de bebouwing komen”, zegt Van der Voort.
“We hebben daarom aan de hand van proefmetingen besloten onze werkwijze aan te passen door in de buurt van de gevels geen gebruik te maken van een trilplaat. We verdichten het zand in de buurt van de bebouwing nu door er herhaaldelijk met een zogenoemde bandendozer overheen te rijden. Want het laatste wat we willen voor dit project is negatieve publiciteit. Het is een architectonisch wonder.”
Lees meer over waterkeringen op Kennislink:
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/waterkering/zeewering/dijken/index.atom?m=of", “max”=>"7", “detail”=>"minder"}