Bewust van ons brein

De menselijke hersenen zijn fascinerend. De grijze massa is het onderkomen van miljarden zenuwcellen die onderling netwerken vormen waardoor wij als intelligent wezen functioneren. Eén enkele zenuwcel heeft al snel duizenden contactpunten waarmee hij in verbinding staat met andere zenuwcellen. De complexiteit is duizelingwekkend. De kans op fouten vrij groot.

Volgens de Hersenstichting heeft één op de vier mensen een aandoening aan de hersenen. Psychische stoornissen komen het meeste voor, in Nederland gaat het om bijna twee miljoen mensen. Zij kampen met bijvoorbeeld een angststoornis of depressie. Op de tweede plek staan chronische aandoeningen die geleidelijk ontstaan, zoals dementie en epilepsie. Daarna volgt hersenletsel door een ongeluk of een beroerte. De hekkensluiters zijn verstandelijke handicaps en afwijkingen aan het centraal zenuwstelsel, die zich bij baby’s al openbaren.

Er valt nog een flinke slag te slaan in het terugdringen van hersenkwalen. Hoeveel we ook al weten van het brein, het is nog lang niet genoeg. Om behandelingen te vinden voor hersenziekten is wetenschappelijk onderzoek nodig. NEMO Kennislink vroeg Nederlandse breindeskundigen naar recente successen en huidige knelpunten in het hersenonderzoek.

Pieter Roelfsema – Directeur en onderzoeker Nederlands Herseninstituut

Het Nederlands Herseninstituut, onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, houdt zich bezig met fundamenteel onderzoek naar onze bovenkamer. De wetenschappers zoeken uit hoe hersencellen samenwerken in netwerken en welke hersenfuncties daardoor mogelijk zijn. Kortom: ze vogelen tot in detail uit hoe het brein werkt. Toch is het niet alleen nieuwsgierigheid wat hen drijft. “Ons onderzoek heeft maatschappelijke relevantie vanwege de schade die mensen ondervinden van hersenziekten”, zegt directeur van het Herseninstituut Pieter Roelfsema. “Op de lange termijn kunnen er nieuwe behandelingen voortkomen uit fundamentele kennis. We leven in een tijd waarin we veel te weten komen over de werking van de hersenen. De kennis over de kleine hersenen en bewegingsstoornissen is de laatste jaren flink toegenomen.”

Wiesje van der Flier – hoofd onderzoek VUmc Alzheimercentrum

De hersenen zijn het mooiste, maar ook het meest complexe orgaan, volgens Wiesje van der Flier, hoofd onderzoek bij het VUmc Alzheimercentrum. Het wetenschappelijk onderzoek richt zich pas sinds een jaar of dertig op de hersenen, terwijl kanker en hart- en vaatziektes al veel langer onder de loep liggen. “Technologieën om het brein af te beelden waren er gewoon niet. De laatste tijd nemen technieken als MRI- en PET-scans een enorme vlucht.”

Wat een groot knelpunt blijft in de behandeling van dementie, is er op tijd bij zijn. “Op het moment dat je de ziekte van Alzheimer al hebt, is behandelen lastig. Met nieuwe diagnostische tests willen we voorspellen wie een verhoogde kans heeft op de ziekte.” In het ABIDE-project (Alzheimer’s Biomarkers in Daily Practice) kijken onderzoekers hoe kennis over hersenscans en eiwitten in het hersenvocht kan helpen bij betere diagnostiek. Voor artsen is het vaak nog een raadsel wanneer ze welke test moeten gebruiken bij hun patiënten.

Het ultieme doel? De hersenschade bijtijds opruimen voor je er last van krijgt in het dagelijks leven. Van der Flier: “We denken vaak dat we maar hele kleine stapjes vooruit gaan. Maar als je er even goed bij stilstaat, is er in relatief korte tijd veel veranderd. Met hersenscans stellen we de diagnose Alzheimer nu tijdens het leven, terwijl dat vijftien jaar terug ondenkbaar was. Toen moest je het brein na overlijden openmaken om duidelijkheid te krijgen.”

Desondanks stuit het onderzoek op twee knelpunten: te weinig geld en een gebrek aan deelnemers. De investering in onderzoek naar Alzheimer staat niet in verhouding tot het geld dat naar kanker en hart- en vaatziekten gaat, volgens Van der Flier. Om het deelnemersprobleem aan te pakken, richtte ze met collega’s vorig jaar het online platform Hersenonderzoek.nl op. Mensen die mee willen doen aan onderzoek, vullen een vragenlijst in over onder andere geslacht, leeftijd, opleiding, hoge bloeddruk en bestaande klachten. De informatie gaat het register in.

Is er een match met een studie? Dan krijgt de potentiële deelnemer een uitnodiging om mee te doen. Inmiddels staan er meer dan tienduizend mensen ingeschreven. “Die toestroom zegt wel dat hersenonderzoek leeft in de samenleving”, aldus Van der Flier. Tien studies zijn inmiddels met behulp van het register van start gegaan. Vooralsnog maakt vooral het Vumc Alzheimercentrum gebruik van de database. Het is echter de bedoeling dat andere onderzoeksinstituten er straks ook een beroep op kunnen doen.