Deze zomer liet een kraai genaamd Betty een team van Oxfordse onderzoekers versteld staan. Zij wist van een recht stuk ijzerdraad een haak te vormen, om hiermee een emmertje met voedsel uit een plastic buis te vissen ( Science, 9 augustus). Dit is zo bijzonder, omdat biologen tot nu toe dachten dat alleen de mens gereedschappen van enige complexiteit kan maken. De chimpansee, onze meest naaste verwant, gebruikt wel stokken om naar mieren te vissen, maar wat een haak kan doen snapt hij niet. Betty, die behoort tot de Nieuw- Caledonische kraaien ( Corvus moneduloides), dus wel.

Trapsgewijs

De Oxfordse onderzoekers onder leiding van prof. Alex Kacelnik raakten nieuwsgierig naar de Nieuw-Caledonische kraai door eerder onderzoek van Gavin Hunt, gedragsbioloog aan de University of Auckland. Enkele jaren geleden ontdekte Hunt dat de Nieuw-Caledonische kraai diverse soorten gereedschap, waaronder haakvormige, gebruikt om zijn prooien uit voor de snavel onbereikbare plekken te vissen ( Nature, 1996). De haakvormige voorwerpen maken de dieren zelf. Ze hebben hiervoor drie standaard- designs. Eén haak wordt gemaakt door een tak met een zijtak zo door te knabbelen dat de zijtak een steel vormt met een restje van de grotere tak als haak. Een ander wordt gemaakt door van een gedoornd blad alles af te knabbelen behalve de stevige middennerf en één van de doorns aan het uiteide. Maar het knapste werktuig is een trapvormig, van weerhaken voorzien gereedschap gemaakt van het blad van het palmgeslacht Panadus. Dit langwerpige gereedschap, dat naar het einde toe trapsgewijs steeds smaller wordt, is door deze trapstructuur zeer sterk, kan door het smalle uiteinde toch in nauwe spleten worden gestoken en houdt door de weerhaakjes de prooi goed vast.

Het team uit Oxford wilde in hun laboratorium testen of de kraaien echt begrijpen wat ze doen als ze gereedschap gebruiken. Zij gebruikten hiervoor twee in het wild gevangen Nieuw-Caldonische kraaien, het mannetje Abel en het vrouwtje Betty. Als probleem zetten ze onder andere een emmertje met voedsel erin en een hengsel eraan in een plastic buis in een waterbad. De kraaien kregen vervolgens de keus tussen en rechte stok en een stok met een haak aan het uiteinde. Na bestudering van de buis met de emmer kozen de kraaien voor het gereedschap met de haak, en haalden daarmee feilloos het emmertje uit de buis. Dit was bewijs voor het feit dat de kraaien weten welk gereedschap het beste is.

De eerste keer dat Betty zelf een haak maakte, was toen Abel de voorgemaakte haak had gestolen. Zij bleef toen achter met niets dan een recht stuk ijzerdraad. Eerst probeerde ze hiermee de emmer uit de buis te halen, wat niet lukte. Toen stak ze opeens het uiteinde van de draad in de tape die om de buis heen gewikkeld zat, liep om de buis heen, en kijk: er ontstond een haak. Waarna ze met de haak feilloos de emmer uit de buis te viste. Om te kijken of dit geen toevalstreffer was herhaalden de Oxfordse onderzoekers het experiment meermaals waarbij ze nu alleen een rechte ijzerdraad gaven. En ja hoor: Betty boog deze draad keer op keer.

Dit alles is des te verbluffend wanneer je beseft dat Betty in de natuur nooit iets dergelijks heeft kunnen doen: daar is geen materiaal met de buigbare eigenschappen van ijzerdraad aanwezig. En ze was ook nooit eerder met ijzerdraad in contact geweest. Volgens de onderzoekers moet het diertje dus ter plekke hebben bedacht dat dit buigbaar materiaal was, dat ze hier een haak van kon vormen en hoe.

Abel deelde Betty’s vindingrijkheid overigens niet. Hij had een andere tactiek: toekijken hoe Betty de draad boog en de emmer opviste, om deze vervolgens van haar te stelen…

Taal

Dit alles heeft mogelijk gevolgen voor het denken over de evolutie van het gereedschapsmaken en daarmee ook de evolutie van de mens. In New Scientist van 17 augustus beweerde evolutiebioloog Russel Gray, een collega van Hunt, dat ons vermogen om ingewikkelde gereedschappen te maken samenhangt met ons vermogen tot (symbolische) taal, en ook rond dezelfde tijd is ontstaan. Maar als dat waar is, hoe kan het dan dat kraaien eenzelfde verregaand gereedschapsmaak- vermogen hebben? Volgens Gray moeten daarom de theorieën over de evolutie van de mens worden omgegooid.

De Nederlandse filosoof Pouwel Slurink, die momenteel aan de KUN een proefschrift schrijft over de evolutie van de mens, merkt hierbij op: ‘Wat Gray beweert, heb ik zelf ook al eens bedacht. Er zijn veel onderzoeken geweest die de cognitieve vermogens van de voorouders van de mens afleiden uit hun gereedschappen. Als kraaien ook complexe gereedschappen maken gooit dat deze visie overhoop. Het probleem is, denk ik, dat onderzoekers vaak niet breed genoeg naar dingen kijken, ze zitten vast in een zeker paradigma. Er zijn vele andere kanten aan de evolutie van intelligentie van de mens naast hun vermogen tot gereedschapsmaken, maar daar wordt te weinig aandacht aan besteed.’

Slurink en Gray denken dus beide dat we een verkeerd beeld hebben van de menselijke evolutie maar in tegenstelling tot Gray vindt de Nederlander niet dat de slimme kraaien daar het bewijs voor zijn. Hij betwijfelt namelijk of hun vermogen tot gereedschapsmaken wel cognitief is. Slurink: ‘Kraaien hebben, net als papegaaien, extra hersenen ten opzichte van andere vogels. Het zijn zeer intelligente dieren. Maar dit vermogen tot het maken van complexe gereedschappen kan best instinctief zijn in plaats van inzichtelijk. Dat zou beter onderzocht moeten worden. Er zijn meer dieren die zeer complexe dingen kunnen maken in de natuur; denk maar aan vogelnesten of mierennesten. Dat is toch allemaal instinctief. Dat de kraai een ijzerdraad boog tot een haak, zonder dat ze ijzerdraad als materiaal kende, hoeft niet op inzichtelijk vermogen te duiden; ze wist tenslotte al instinctief af van het bestaan van haken en hoe deze te maken.’