Als iemand je openlijk discrimineert door je bijvoorbeeld een dom blondje te noemen, is het logisch dat je afstand voelt tussen jou en die persoon. Maar wat nou als de discriminatie erg subtiel is? Promovenda Margreet Reitsma-van Rooijen (VU) ontdekte dat ook dat de relatie tussen twee mensen kan beïnvloeden, zonder dat ze zelf doorhadden waarom. Bovendien blijkt iemand die gediscrimineerd wordt zonder zich daarvan bewust te zijn tóch slechter te presteren. Ergens komt de boodschap dus wel aan.

Iemand discrimineren doe je door een negatieve boodschap op een abstracte manier over te brengen. In plaats van het concrete ‘Marieke schopt Mo’ zeg je bijvoorbeeld ‘Marieke is agressief’. Uit eerder onderzoek weten we dat mensen geneigd zijn bij zo’n abstracte omschrijving de oorzaak van het gedrag (schoppen) te zoeken in iemand’s persoonlijkheid (is agressief). Je maakt dus van één gebeurtenis een karaktertrek: de basis van discriminatie. Gebruik je echter een concrete formulering, dan geven mensen de omstandigheden de schuld (misschien had Marieke haar dag niet, of had Mo haar uitgedaagd) en is van discriminatie geen sprake.

In de dagelijkse omgang is het verschil tussen abstract en concreet zo klein, dat we dit niet bewust opmerken. Toch maakt het duidelijk verschil. Uit het onderzoek van Reitsma-van Rooijen bleek dat iemand die een abstracte, negatieve – en dus discriminerende – beschrijving van zichzelf las veel afstand voelde tot de persoon die de beschrijving had gegeven. Was de beschrijving negatief en concreet, dan werd die afstand kleiner. Ook als je door iemand gediscrimineerd wordt zonder het zelf door te hebben, verandert dus de onderlinge relatie.

Minder goed presteren door subtiele discriminatie

Subtiele discriminatie zorgt er bovendien voor dat je slechter gaat presteren, ontdekte Reitsma-van Rooijen. Ze denkt dat dit komt doordat je hierdoor minder gemotiveerd bent om het goed te doen. Andere recente onderzoeken onderstrepen de conclusie dat onbewust discriminerende boodschappen invloed hebben op je prestaties. Uit onderzoek van Good, Aronson en Harder bleek dat vrouwelijke topstudenten in de wiskunde beter gaan presteren op tests als ze daarvoor te horen kregen dat beide seksen voorheen op deze test even goed bleken te scoren: een boodschap die nadrukkelijk tegen discriminatie inging.

Een onderzoek van Dardenne, Dumont en Bollier toonde aan dat vrouwen tijdens een sollicitatie slechter gingen presteren als ze dubbelzinnige seksistische opmerkingen hadden gekregen van de mannelijke interviewer. Hoewel de vrouwen later aangaven de opmerkingen niet als vrouwonvriendelijk te hebben herkend, hadden ze de subtiele discriminatie onbewust dus toch meegekregen.