President op het strand
Veenendaal deed veldonderzoek in vier microstaten verspreid over de wereld: San Marino (Europa), St. Kitts and Nevis (Caraïbisch gebied), de Seychellen (Afrika) en Palau (Stille Zuidzee). Daar interviewde hij mensen van zoveel mogelijk verschillende maatschappelijke en politieke achtergronden. Moeilijk om die mensen te spreken te krijgen was het niet: ‘Ik wist precies waar politici dagelijks hun biertjes dronken, en je hoefde vaak maar over het strand te lopen om een hooggeplaatst persoon tegen te komen. Dat illustreert tegelijkertijd het voordeel maar ook het nadeel van die kleinschaligheid.’
Personalistische politiek
Het voordeel van kleinschaligheid is dat politici makkelijker te bereiken zijn, beter weten wat er onder het volk leeft en zo dus hun beleid kunnen afstemmen op de preferenties van het volk. Er kleven echter ook veel nadelen aan. Zo blijkt uit Veenendaals onderzoek dat er in kleinschalige democratieën vaak sprake is van een personalistische politiek, met cliëntelisme en patronage als gevolg. Mensen stemmen niet op een politicus vanwege de ideeën, maar omdat het de buurman is, of een lid van dezelfde sportvereniging. Ze hopen in de toekomst om een gunst te kunnen vragen in de vorm van geld of een baan.
Façade
Er was tot voor kort geen verklaring voor het feit dat kleine staten statistisch gezien vaker een democratisch systeem hebben dan grote landen. Volgens Veenendaal echter functioneren de democratische structuren in microstaten vaak als een soort façade. ‘Ze zijn meestal afhankelijk van grotere landen en organisaties, zoals de VS en de EU, voor ontwikkelingshulp en financiële steun. Die vragen in ruil daarvoor respect voor mensenrechten en democratie. Er is dus vaak wel sprake van een officiële democratie, maar achter de schermen kent iedereen zijn weg om die formele structuur te ontwijken.’
Samenwerking
Volgens Veenendaal ligt een mogelijke oplossing in samenwerking. ‘In de Caraïben hebben verschillende eilanden zich op juridisch gebied verenigd. Er komt bijvoorbeeld een rechter van een ander eiland, die de betrokkenen in een zaak niet kent. Hij is daardoor neutraler en moeilijker te beïnvloeden. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn om terug te gaan naar een directe democratie, zoals in het oude Athene, maar daarvoor zijn de belangen van de zittende politici wellicht al te groot. Bovendien klagen veel burgers wel over corruptie, maar houden ze die zelf ook in stand door gunsten voor zichzelf te vragen.’
Bezinning
Als het om de Nederlandse politiek gaat pleit Veenendaal voor bezinning. ‘ Decentralisatie van de politiek is de afgelopen jaren een hot item. Volgens velen moet de kloof tussen burgers en politici worden gedicht. Mijn onderzoek laat zien dat die discussie te eenzijdig is; er wordt te weinig gekeken naar de nadelen. Ik denk dat afstand juist goed is, omdat in het algemeen relaties daardoor professioneler worden.’