Bedreigde Talen

Nu worden er nog ongeveer 6000 verschillende talen in de wereld gesproken. Over honderd jaar is dat aantal gehalveerd, volgens recente voorspellingen. Hiermee dreigt veel kennis verloren te gaan, want elke taal bevat unieke informatie over haar geschiedenis en cultuur, en over de taal als systeem.

Taalkundigen willen zoveel mogelijk bestaande talen bestuderen om zo taalgebruik en taalstructuren met elkaar te vergelijken. Uit de overeenkomsten tussen talen kan een beeld gevormd worden van taalregels die universeel (dat wil zeggen voor alle talen) gelden. Deze regels zeggen veel over de onderliggende structuur van taal.

Aan de hand van bedreigde talen kan ook taalverandering bestudeerd worden. Sommige talen hebben een heel uniek systeem ontwikkeld doordat ze lange tijd afgezonderd zijn van andere talen. Andere talen zijn juist door taalcontact veranderd. Door te kijken hoe talen zich ontwikkelen, kan inzicht verkregen worden in waarom sommige talen steeds groter worden, zoals het Engels, en waarom sommige talen bedreigd zijn, zoals het Joekagir in Siberië.

Een aangeboren taalvermogen

Talen zoals het Chinees, het Swahili en het Nederlands zijn heel verschillend. Toch is de heersende theorie dat deze talen een gemeenschappelijke basis hebben: een universele grammatica. Maar wat die universele grammatica precies is, dat is niet duidelijk.

Om te onderzoeken welke elementen in alle talen voorkomen moeten zoveel mogelijk verschillende talen worden geanalyseerd en vergeleken. Immers, een universele regel moet in alle bestaande mensentalen voorkomen.

Wat is nu het belang van universele regels? Het taalvermogen van mensen is uniek als je het vergelijkt met de dierenwereld: wij kunnen een eindeloze hoeveelheid zinnen zeggen en begrijpen. Taal zit zo ingewikkeld in elkaar, dat het onmogelijk lijkt dat kleine kinderen zonder uitleg vanzelf leren spreken. Veel taalkundigen gaan daarom uit van een aangeboren taalvermogen.

Als alle talen in de wereld universele taalregels blijken te volgen, dan is het aannemelijk dat het aangeboren taalvermogen die universele regels bevat. Die regels vereenvoudigen het leren van taal en daardoor zijn jonge kinderen in staat de moedertaal in een relatief korte tijd te leren.

Taalverandering

Talen veranderen voortdurend. Het Nederlands ook. Taalverandering wordt niet altijd als positief beschouwd: het Nederlands verloedert, zeggen sommigen. De meest opvallende taalverandering is waarschijnlijk de ‘verengelsing’ van het Nederlands: woorden zoals checken, mailen, downloaden en headhunten zijn al in de Nederlandse woordenboeken opgenomen. Maar in de jongerentaal zijn ook andere invloeden hoorbaar, zoals van het Surinaams, Arubaans, Marokkaans en Turks.

Taal leeft en verandert met de tijd mee. Met behulp van een standaardtaal en woordenboeken worden veranderingen enigszins tegenhouden, maar wijzigingen sluipen vaak ongemerkt in de taal.

Hoe gaat dat dan met talen die niet in contact komen met andere talen, veranderen die niet? Het lijkt aannemelijk dat een taal ook van generatie op generatie verandert: immers, talen die lang geïsoleerd zijn geweest hebben meestal een zeer eigen karakter.

Taal en Identiteit

Over het algemeen ben je je niet zo bewust van de taal die je gebruikt. Doorgaans ben je ook niet erg bewust met je nationaliteit bezig, totdat er een WK voetbal om de hoek komt, en iedereen zich in zijn of haar nationale kleur uitdost.

Als spreker van een taal behoor je tot een bepaalde groep. Dit merk je als je met een andere taal in aanraking komt: op vakantie bijvoorbeeld, als niemand om je heen Nederlands spreekt. In Nederland zul je niet snel een onbekende Nederlander groeten, maar op vakantie in een ander land vakantie voel je een soort herkenning als je merkt dat iemand anders Nederlands spreekt. Die groet je dan misschien wel.

Je moedertaal is onderdeel van je identiteit. De taal is de uitdrukking van je cultuur, en is gevormd door de geschiedenis van de sprekers van die taal. Het uitsterven van je moedertaal is een pijnlijke bewustwording, zeker voor de laatste sprekers. Als mensen merken dat hun taal met uitsterven wordt bedreigd, gaan ze zich vaak inzetten voor het behoud. Op deze manier kan een taal weer nieuw leven ingeblazen worden.

Taalcontact

Waardoor worden sommige talen met uitsterven bedreigd en andere niet? Zolang mensen met dezelfde moedertaal bij elkaar wonen, blijft hun taal wel bestaan. Maar als deze mensen door omstandigheden verspreid raken, komt de moedertaal in gevaar.

Migranten moeten zich vaak in korte tijd een vreemde taal eigen maken. Vaak zonder lessen of andere voorbereiding moeten ze zich redden in hun eigen taal totdat ze de nieuwe taal voldoende machtig zijn. De migranten passen hun taalgebruik het sterkst aan, maar zij hebben op hun beurt ook invloed op de taal die gesproken wordt om hen heen. Zo zijn in het Nederlands Marokkaanse en Surinaamse invloeden hoorbaar. Vooral grotere groepen migranten kunnen een effect hebben op de taal.

Door de globalisering komen veel talen met elkaar in contact. Dit is duidelijk te zien aan het Engels, dat door een groot deel van de bevolking als tweede taal wordt gesproken, en daardoor ook veel talen beïnvloedt.

Wereldtalen

Duizenden talen zijn bedreigd met uitsterven en tegelijkertijd neemt de wereldbevolking toe. In tegenstelling tot bedreigde talen, krijgen sommige talen dus steeds meer sprekers.

Inmiddels zijn er meer mensen die Engels als tweede taal spreken, dan mensen die het als moedertaal hebben. Volgens sommige deskundigen ontwikkelt het Engels voor internationale communicatie zich langzaam los van het Engels zoals dat door moedertaalsprekers gesproken wordt. Misschien ontwikkelt zich naast de bekende varianten van het Engels, zoals het Brits-Engels en het Amerikaans-Engels, uiteindelijk ook het Wereld-Engels.

De status van een taal is belangrijk voor het aantal sprekers. Talen zoals het Engels en ook bijvoorbeeld het Spaans, groeien voornamelijk doordat er steeds meer tweedetaalsprekers komen. Veel mensen hebben er belang bij om deze taal te spreken en zo hun kansen op werk te vergroten. Het Chinees groeit voornamelijk nog door toename van het aantal moedertaalsprekers, maar ook hier neemt het aantal tweedetaalleerders steeds meer toe, door internationale economische belangen.