Elk jaar sterven er tussen de één en drie miljoen mensen aan malaria, voornamelijk jonge kinderen in Afrika. In december 2008 was er nog een grote uitbraak van knokkelkoorts in Barbados en omliggende eilanden in het Caribische gebied. Beide ziektes worden verspreid door beten van muggen die de ziekteverwekkers bij zich dragen. Bestrijding van de mug kan de ziekte terugdringen of zelfs uitroeien, maar buiten goede sanitaire voorzieningen om muggeneitjes weg te spoelen zijn er nog maar weinig manieren gevonden om muggenpopulaties op een goedkope manier permanent te verkleinen. Een sterk staaltje biologie vanuit de Universiteit van Queensland, Australië kan hier echter verandering in brengen.
Als een mug een ziekteverwekker bij zich draagt, wordt deze bij een beet overgedragen aan het slachtoffer. Zo verspreiden onder andere ziektes malaria en knokkelkoorts zich.
Ouderdom
Er zijn in het verleden ideeën geweest om dodelijke ziektes te introduceren in muggenpopulaties, zodat de ziekte in één keer zoveel mogelijk insecten zou uitroeien. Het probleem van zo’n dodelijke ziekte is dat de ouders het niet overdragen aan hun kinderen. Als je bijvoorbeeld tien muggen mist bij het verspreiden van de ziekte, kunnen deze zich in een mum van tijd voortplanten tot zwerm van duizenden exemplaren.
De oplossing ligt ook niet bij een ziekte die de muggen té lang laat leven. Muggen worden namelijk niet geboren als dragers van malaria, ze pikken de ziekteverwekker op als ze van geïnfecteerd bloed snoepen. Dan duurt het ongeveer twee weken totdat de ziekteverwekker zich zo ver heeft verspreid door het lichaam van de mug, dat deze ook in de speekselklieren zit. Dan pas kan de mug de ziekte overbrengen met een beet. Het zou dus ideaal zijn als een mug sterft van ouderdom nadat deze zich heeft voortgeplant, maar voordat een ziekteverwekker zich in de mug heeft genesteld. Voor zo’n oplossing richt de wetenschap zich tot een ander bekend insect, namelijk het fruitvliegje.
Zo verspreidt malaria zich. De bovenste mug is geïnfecteerd met de ziekteverwekker Plasmodium en prikt een mens. Hierdoor komt Plasmodium in ons bloed terecht en is het binnen een half uur in de levercellen te vinden. Hier vermenigvuldigt de parasiet zich. Uiteindelijk scheurt de levercel open en komt Plasmodium weer in het bloed terecht, waardoor de rode bloedcellen worden geïnfecteerd. Wanneer de besmette mens nu gestoken wordt door een ‘normale’ mug (onderste mug), dan krijgt deze mug via het bloed de parasiet binnen en is dus ook besmet. De mug kan nu ook weer andere mensen met malaria besmetten. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Mutatie
De fruitvlieg is een insect dat te maken heeft met de parasitaire bacterie Wolbachia, die de levensduur van de fruitvlieg een behoorlijk stuk inkort. Wolbachia zit in hele vliegenpopulaties, en zorgt ervoor dat de insecten uit die populatie op jonge leeftijd sterven, maar pas nadat ze zich hebben voortgeplant. Deze parasiet is dus ideaal om het muggenprobleem op te lossen. Er is alleen één probleempje: de bacterie komt normaal gesproken niet voor in muggen.
De onderzoekers hebben daarom drie jaar lang de bacterie gekweekt in muggenfamilies. Het resultaat is duidelijk: zes generaties nadat Wolbachia werd geïntroduceerd, was de maximale levensduur van de geïnfecteerde muggen afgenomen tot veertig dagen, bijna de helft van ongeïnfecteerde insecten. In die veertig dagen hadden de vrouwtjes nog genoeg tijd om zich meerdere malen voort te planten. Ook was hun vruchtbaarheid niet afgenomen door de infectie.
Vaak treedt bij een dergelijke infectie een mutatie op, waardoor de gastheer na enkele generaties immuun wordt voor de parasiet. Dit is echter in de tien jaar dat de fruitvlieg wordt bestudeerd in laboratoria wereldwijd nog niet voorgekomen. Er is dus geen reden om aan te nemen dat dit bij de mug wel zal gebeuren.
Al met al is de introductie van de parasitaire bacterie Wolbachia in een muggenpopulatie een makkelijke en goedkope methode om te zorgen dat muggen geen ziektes als malaria en knokkelkoorts meer overbrengen. Dure en vervuilende bestrijdingsmiddelen zijn niet meer nodig: één infectie, en de natuur doet de rest.