Aymara laten de toekomst achter zich

“Je hebt nog een hele toekomst voor je”, “we laten het verleden achter ons”, “dat is allemaal achter de rug”, “we denken nu alleen nog vooruit”. Het lijkt vrij logisch dat wij de toekomst vóór ons plaatsen en het verleden achter ons. Lange tijd werd ook gedacht dat deze ruimtelijke metafoor voor tijd – gebaseerd op onze lichaamsbeweging – universeel was. Toch is er een volk in Zuid-Amerika dat deze tijdsmetafoor precies andersom gebruikt. Het Aymaravolk in de Andes ziet het verleden voor zich, en de toekomst achter zich liggen.

Andeslogica

Eerdere studies wezen erop dat sprekers over de hele wereld begrippen van tijd in ruimte uitdrukken. Maar ook dat de spreker de toekomst altijd vóór zich visualiseert en het verleden achter zich. Een studie van de Amerikaanse onderzoekers Eve Sweetser (Berkeley) en Rafael Nunez (California) toont nu aan dat de taal van de Aymara een geval apart is.

De taal van de Aymara, die leven in het Andesgebergte in Bolivia, Peru en Chili, was al eerder opgemerkt door taalwetenschappers. Umberto Eco prees de taal om haar neologismen en de Andeslogica, waarin een derde antwoordmogelijkheid wordt toegevoegd aan ja/nee antwoorden, werd een begrip in de computerwereld. Nunez was de eerste die de bijzondere visualisering van tijd van de Aymara ontdekte, toen hij in de jaren ’80 als student tijdens een liftavontuur in de Andes terecht kwam. Tien jaar later kwam hij terug om opnames te maken van de taal van de Aymara.

Gebaren

Nunez verzamelde 20 uur aan videomateriaal van gesprekken met 30 volwassen Aymarasprekers uit Noord-Chili. Tijdens de gesprekken werden discussies gevoerd waarin de begrippen voor ‘verleden’ en ‘toekomst’ veelvuldig gebruikt werden. Uit de betekenissen van woorden kon al veel worden afgeleid: het Aymarawoord nayra voor ‘oog’, ‘zicht’, ‘voor’ werd namelijk gebruikt om het verleden aan te duiden, terwijl qhipa dat ‘rug’ of ‘achter’ betekent gebruikt werd om de toekomst mee uit te drukken: nayra mara betekent bijvoorbeeld ‘vorig jaar’.

Maar extra bewijs werd geleverd door de gebaren die de Aymara maakten tijdens het spreken. Vooral de ouderen maakten veel gebruik van gebaren: zij wezen over hun schouder wanneer ze over de toekomst spraken terwijl ze met hun hand naar voren bewogen wanneer het een verhaal in het verleden betrof. Daarbij werd tevens een verschil gemaakt tussen het nabije verleden, waarbij de arm dichtbij het lichaam was, en het verleden van eeuwen terug. waarbij de arm volledig naar voren gestrekt was.

Onbekend maakt onbemind

Waarom de Aymara dit doen is niet helemaal duidelijk. Een mogelijke verklaring die Nunez en Sweetser geven is dat de Aymara een verschil maken in gebeurtenissen waar de spreker zelf bij aanwezig is en die waarbij deze niet aanwezig is. De onderzoekers bespeurden bij de oudere sprekers een weerzin om te spreken over de toekomst, waarover ze niks zinnigs meenden te kunnen zeggen. Men sprak makkelijker over het verleden omdat men het verleden reeds had meegemaakt en dus kende. Het is mogelijk dat de Aymara het bekende verleden voor zich plaatsen omdat dat wat zichtbaar ook kenbaar is, en dat zij het onbekende verleden achter zich plaatsen, in een onzichtbare, onbekende ruimte.

Foto’s:http://peopleteams.org/