As vulkaan IJsland beperkt luchtvaart

Een IJslandse vulkaan zorgt voor grote chaos in Europa. De Eyjafjallajökull barstte woensdag opnieuw uit en zorgt niet alleen voor overstromingen in IJsland, maar nu ook voor grote problemen in het luchtverkeer. Vluchten van en naar Nederland zijn geannuleerd vanwege de aswolk die boven een deel van Europa hangt. Ook op andere noord(west) Europese luchthavens zijn vele reizigers gestrand. De as zorgt ervoor dat vliegen te gevaarlijk is. Het is onzeker hoe lang de aswolk nog vertragingen zal opleveren.

Een satellietafbeelding geschoten op 15 april. De wind komt vanuit het noordwesten en brengt de bruine aswolk naar het Europese vasteland.

bewerkt naar NASA

Gevaarlijke as

De as (bestaande uit kleine steentjes, mineralen en glas) is een direct gevaar voor de motoren van een vliegtuig, want de motoren kunnen er simpelweg mee stoppen. Als het vliegtuig uit de aswolk raakt, kunnen de motoren weer herstarten tijdens de vrije val. Dat laatste gebeurde bijvoorbeeld met een KLM vliegtuig boven Alaska in 1989.

Het as vormt ook een probleem voor pitotbuizen waarmee de snelheid van het vliegtuig bepaald wordt. De as kan er dus voor zorgen dat de piloot geen idee meer heeft hoe snel het vliegtuig gaat naast het al slechte zicht.

Normaal gesproken overleeft de as slecht een paar dagen in de atmosfeer waarna het naar beneden dwarrelt. Een regenbui kan dit proces versnellen. Eenmaal op de grond terecht gekomen kan het een spekgladde laag vormen. Opnieuw problemen voor landende en opstijgende vliegtuigen dus.

De omvang van de aswolk op 15 april. Vooral Scandinavië en Groot-Brittannië zijn getroffen.

Creative Commons

De IJslandse vulkaan

De Eyjafjallajökull is een stratovulkaan, opgebouwd uit laagjes van onder andere as, lava en brokstukken. De vulkaan heeft een hoogte van bijna 1700 m en is omringd door ijs. Op 20 maart was het zover: de vulkaan barstte voor het eerst sinds 1823 uit. Er opende zich een 500 m lange spleet waaruit lava naar buiten kwam. De vulkaan barstte woensdag weer uit met de grote, zich uitbreidende aswolk tot gevolg.

Er ontstonden heuse fonteinen van lava vanuit de spleet in moeder aarde. Deze afbeelding is genomen vijf dagen na het begin van de uitbarsting op 20 maart.

Creative Commons

Overstromingen

Omdat de vulkaan omgeven is door (gletsjer)ijs is dit in recordtempo gesmolten. Dat water kan maar één kant op en dat is de berg af. Op haar pad neemt het water een enorme hoeveelheid sediment mee dat bestaat uit onder andere as, modder en verder bodemmateriaal. Omdat het gebied nauwelijks begroeid is, heeft de stroom vrij spel en kan zich ontwikkelen tot een gevaarlijke modderstroom. Afgelopen donderdag zijn vanwege overstromingen 800 mensen geëvacueerd.

Eenzelfde soort fenomeen trad op in 1996 toen een vulkaan onder de ijskap/gletsjer Vatnajökull tot uitbarsting kwam. De vulkaan zorgde ervoor dat de meren onder de ijskap volliepen. Enkele weken na de uitbarsting kwam het water vrij en zorgde voor enorme overstromingen.

De Eyjafjallajökull is omgeven door ijs voor de uitbarstingen.

Creative Commons

Waarom op IJsland?

Vulkanisme op IJsland is verre van toeval. IJsland ligt op een zogenaamde mid-oceanische rug waarbij de Eurazische en Noord-Amerikaanse aardplaten van elkaar af bewegen met een snelheid van centimeters per jaar. De ontstane ruimte wordt opgevuld door lava dat stolt tot gesteente, waardoor zich nieuwe aardkorst vormt. IJsland is een bijzonder geval omdat wetenschappers denken dat hier een ‘hotspot’ actief is. Kort gezegd komt het erop neer dat er onder IJsland enorme hoeveelheden magma vanuit de diepe aardmantel naar boven komen.

Hoe lang de IJslandse vulkaan nog actief blijft is onbekend en daarmee ook de vertragingen in het luchtverkeer. Sowieso enkele dagen lijkt reeël…