Meer dan een half miljard mensen woont in gebieden die maar net boven de zeespiegel of daaronder liggen. Maar ook voor gebieden die niet direct door overstroming worden bedreigd kan het wassende zeewater voor grote problemen zorgen. Brak water zal zoetwatervoorraden gaan bedreigen, met als gevolg tekort aan drinkwater.
Meer uit de Live Earth-reeks
- Klimaatspecial Live Earth (Carl Koppeschaar)
- Na de broeikas komt de ijstijd (Carl Koppeschaar)
- Wispelturig water (Gieljan de Vries)
- Sleutelen aan de broeikas (Gieljan de Vries)
- Met de auto naar Al Gore (Asha ten Broeke)
Loopt Nederland onder? Twee Nederlandse onderzoekers betwijfelen het. Zwaartekrachtdeskundige dr. Radboud Koop en dr. Bert Vermeersen, aardwetenschapper aan de TU Delft: “Iedere keer opnieuw berichten de media dat we de dijken met zeven meter moeten verhogen als al het ijs op Groenland zou smelten. Maar het is helemaal niet zeker hoe ver de zeespiegel dan stijgt.”
Radboud Koop (links) en Bert Vermeersen laten zien hoe het water ongelijkmatig over de aarde is verdeeld. Foto: Carl Koppeschaar
Verende bodem
Allerlei wisselwerkingen tussen land, ijs en water beïnvloeden de hoogte van de zeespiegel. Zo veert de bodem van Groenland omhoog als het gewicht van de ijsmassa afneemt. De omringende zeebodem daalt, zodat daar meer water in kan. Het is precies hetzelfde effect als je op een luchtbed ligt en daar vanaf stapt.
De aarde is niet hard, maar (op langere tijdschalen) deformeerbaar. Tijdens een ijstijd drukt de ijskap op de aardkorst, en het zachtere materiaal onder de korst – in de aardmantel – wordt opzij geduwd. Ten dele komt dit weggeduwde materiaal rondom de ijskap terecht als een soort bergjes. Als het ijs smelt, veert de bodem eronder weer omhoog en zakt de omringende zeebodem
Verder wordt zeewater door de zwaartekracht naar de op het land liggende ijsmassa toe getrokken. Daarnaast is de aarde geen perfecte bol, maar heeft de vorm van een soort aardappel waardoor het smeltwater zich niet gelijkmatig verdeelt.’
De zwaartekracht is niet overal op aarde gelijk (niet overal 9.8 m/s2), en dat komt niet alleen door de afplatting van de aardbol. Door allerlei verschillen in massaverdeling binnenin de aarde, zijn er ook allerlei zwaartekrachtsverschillen De aarde is daarom geen mooie gave bol, maar een grillige aardappel – al moet er bij worden verteld dat de verschillen in dit plaatje sterk vergroot zijn omdat je anders – ten opzichte van de straal van de aarde – niets zou zien. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
“Het netto effect is dat tot op 2200 km afstand van Groenland een zeespiegeldaling plaatsvindt en tot op 6700 km afstand een stijging. Die stijging is kleiner dan wanneer het smeltwater zich gelijkmatig over de aarde zou verdelen. Nederland ligt nog ruim binnen doe 2200 km. van Groenland en bij ons gaat het om een stijging van 1,4 tot 2,1 meter.
Pas veel verderop, in de zuidelijke Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan en de Stille Oceaan kom je echt in de problemen. Daar loopt de stijging op tot 8,2 meter. Weet je wat voor ons gevaarlijk is? De ijskap op Antarctica. Die ligt veel meer dan 6700 km. van ons af en kan daardoor meer problemen veroorzaken op het Noordelijk halfrond. Als de zuidelijke poolkap smelt, krijgt het noorden fikse problemen."
De ongelijkmatige bijdragen aan de zeespiegelstijging door het afsmelten van Antarctica, Groenland en de gletsjers elders op de wereld. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
“Maar het ijs op Groenland smelt niet zomaar af. Dat is een proces dat vele duizenden jaren zou duren. Op dit moment is allerminst zeker of er al een netto effect aan ijsverlies is. Volgens klimatologen kan op Antarctica bij een warmer wordend klimaat zelfs meer sneeuw gaan vallen, zodat de landijsmassa daar toeneemt. Maar omdat er aan de randen ijs afkalft is ook daar nog niet duidelijk wat het netto effect gaat worden.”
De afgelopen tienduizend jaar vertoont de temperatuur op Groenland slechts geringe schommelingen. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Koop en Vermeersen volgen de zeespiegelstijging onder andere met behulp van de Amerikaans-Duitse zwaartekrachtssatelliet GRACE (Gravity Recovery and Climate Experiment). Ze proberen tot een juister model voor de wisselwerking tussen zeespiegel, land en ijs te komen. "Veel was al in de vorige eeuw bekend, maar vreemd genoeg is de kennis daarna weggezakt, " vertelt Vermeersen, terwijl hij een wetenschappelijke publicatie te voorschijn haalt uit 1886.
“Tot een paar jaar geleden ging iedereen er aan voorbij en pas nu begint het langzaam door te dringen. In het meest recente IPCC-rapport is al met de laatste inzichten rekening mee gehouden. Maar de bestaande modellen voor zeespiegelstijging zijn nog niet volmaakt. We meten ook nog niet zo lang met satellieten.”
De zeespiegelstijging wordt tegenwoordig met satellieten gemeten. De zeespiegel stijgt de laatste jaren iets sneller dan in de vorige eeuw: de metingen laten een zeespiegelstijging van ruim 3 millimeter per jaar zien voor de periode 1993-2005. Omdat de reeks van satellietmetingen nog zo kort is, kan niet worden uitgesloten dat deze toename (deels) veroorzaakt wordt door natuurlijke schommelingen in het zeeniveau door variaties in zeestromingen. Zo weten we aan de hand van klassieke metingen dat de zeespiegelstijging in de tweede helft van de vorige eeuw merkwaardigerwijs ook lager (1,45 mm/jr) was dan in de eerste helft van de eeuw (2,03 mm/jr). Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Toch gevaar van zee
Wat voor Nederland telt, is dat onze westkust daalt, vertellen Koop en Vermeersen. Een erfenis van de laatste ijstijd. Toen die 20.000 jaar geleden op zijn grimmigst was, lag de zeespiegel 120 meter lager dan nu. De hele Noordzee lag toen droog. Daarna begon de Scandinavische ijskap af te smelten en steeg het water met tweeënhalve meter per eeuw: bijna vijftien keer zo snel als nu.
De variatie in zeeniveau gedurende een volledige ijstijdcyclus. We zitten nu op ongeveer hetzelfde niveau als 120.000 jaar geleden.
Bewoners van een neolithische nederzetting op de Doggersbank ontdekten tot hun schrik dat ze ineens op een eiland woonden dat elk jaar kleiner werd. Hadden ze in de toendra waarop ze leefden wel genoeg hout om boten van te maken? Of zijn ze hopeloos verdronken? Er zijn over de hele wereld ook andere nederzettingen van steentijdmensen gevonden die door de zeespiegelstijging hun woonplaatsen moesten opgeven.
Zo’n 7000 jaar geleden vormde zich Het Kanaal en raakte Engeland van het vasteland gescheiden. De bodem van de Noordzee wordt nog steeds verder door de watermassa ingedrukt en mede daardoor kantelt westelijk Nederland.
Tijdens de laatste ijstijd lag over Scandinavië een grote ijskap, waardoor de aardkorst naar beneden werd gedrukt en het onderliggende, plastische materiaal van de aardmantel het land om de ijskap juist omhoog drukte. Nederland lag op zo’n rand. Door het afsmelten van de ijskap komt Scandinavië nu nog steeds omhoog, terwijl Nederland zinkt. Het westen van Nederland kantelt nog verder omlaag door het gewicht van de nu met het smeltwater gevulde Noordzee. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Zo ontstaat bij ons een relatieve zeespiegelstijging, nog eens los van het broeikaseffect. Voor Nederland houdt het KNMI rekening met een totale stijging van 35 tot 85 cm in het jaar 2100.
Zie ook:
- IMAU (UU): Contribution of the Greenland ice sheet to sea-level rise
- KNMI: Toelichting op het IPCC klimaatrapport – Zeespiegelstijging
- KNMI: Toelichting op het IPCC klimaatrapport – Warme Golfstroom
- KNMI: Toelichting op het IPCC klimaatrapport Zeeijs
- KNMI: Acht Vragen en antwoorden over zeespiegelstijging
- KNMI: Zeeijs in het noordpoolgebied
- KNMI: Zeeijs in het noordpoolgebied
- Poolkap smelt sneller dan voorspeld (Kennislinkartikel)
- KNMI: Warme Golfstroom verzwakt inderdaad langzaam
- Strijd over de golfstroom (Kennislinkartikel)
- Engels kanaal ooit Europese superrivier (Kennislinkartikel)
- Modelling shoreline evolution associated with Earth glaciation