De afgelopen jaren kwamen andersglobalisten regelmatig in het nieuws. Topontmoetingen van wereldleiders bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) of de grootste industrielanden (G8) werden regelmatig verstoord door massale demonstraties van actievoerders. Zo kwamen er in 2001 150.000 andersglobalisten naar het Italiaanse Genua en streken er in 2005 een kwart miljoen demonstranten neer in het Schotse Gleneagles.
Andersglobalisten vinden dat de huidige manier van globaliseren oneerlijk en niet duurzaam is. Ze vinden dat er bij globalisering te veel wordt gepraat over economische belangen. Daardoor krijgen allerlei andere kwesties onvoldoende aandacht, zoals milieuvervuiling, mensenrechten en het oplossen van armoede. Andersglobalisten zijn tegen de huidige manier van globaliseren. Aan dit laatste hebben ze hun bekendheid als ‘antiglobalisten’ te danken. Maar die naam is eigenlijk onterecht: ze zijn niet tégen globalisering maar ze willen ‘andere’ of ‘eerlijkere’ globalisering.
Andersglobalisten zijn veel meer dan andere burgers politiek actief. Ze richten zich op internationale politieke instellingen die alleen maar naar economische belangen zouden kijken, zoals de WTO en de G8. Tot dusver hebben deze actievoerders nauwelijks aandacht besteed aan de Europese Unie. Dit is opvallend omdat de EU vaak dezelfde politieke doelen heeft als de organisaties waar andersglobalisten tegen strijden: meer vrijhandel, meer privatisering van bedrijven en een grotere liberalisering van markten. Andersglobalisten hebben dan ook alle reden om tegen de EU in het verweer te komen. Waarom doen ze dat niet? Chris Aalberts interviewde veertien mensen die sympathiseren met de beweging van andersglobalisten en vroeg ze naar hun betrokkenheid bij Europa.
Idealen van de andersglobalist
Andersglobalisten demonstreren, discussiëren en komen in actie voor hun idealen. Ze helpen bijvoorbeeld vluchtelingen, zamelen geld in voor ontwikkelingshulp of lobbyen voor een eerlijkere wereldhandel. Ze delen een gezamenlijk doel, namelijk dat globalisering van karakter zal moeten veranderen. Ze strijden voor niet-economische waarden en willen meer aandacht voor de effecten van globalisering op het milieu, op werknemers en op ontwikkelingslanden.
De term ‘neoliberalisme’ vat goed samen waar andersglobalisten tegen zijn. Neoliberalisme betekent dat overheden zo min mogelijk ingrijpen in het economische verkeer tussen landen. Andersglobalisten vinden dat bedrijven daardoor volledig vrij zijn geworden om te doen wat ze willen, zoals het vervuilen van het milieu of het onderbetalen van werknemers. De andersglobalisten willen dat overheden in zulke gevallen sneller ingrijpen en zo de belangen van zwakkeren behartigen. Met name mensen uit ontwikkelingslanden zouden veel last hebben van het feit dat ze handel moeten drijven met westerse bedrijven, waarbij ze gedwongen worden zulke lage prijzen voor hun producten te berekenen dat veel werknemers er niet van rond kunnen komen. Ook vinden andersglobalisten het zorgelijk dat van Afrikanen en Aziaten verwacht wordt dat ze zich aanpassen aan het westerse economische systeem en dat de culturen van niet-westerse landen niet worden gerespecteerd.
Op dezelfde manier zien andersglobalisten dat het milieu steeds meer vervuild wordt en dat overheden daar te weinig aan doen. Dit zou steeds moeilijker worden omdat bedrijven transnationaal zijn en zich steeds minder van nationale regels hoeven aan te trekken. Ook het lot van vluchtelingen trekken andersglobalisten zich aan. Omdat westerse bedrijven te weinig betalen voor producten uit andere werelddelen, kunnen mensen daar niet goed leven en worden ze gedwongen te vluchten, terwijl het Westen niet bereid is die mensen op te nemen.
Europa is groot, moeilijk en ver
Andersglobalisten zijn goed geïnformeerd over de internationale politiek en zijn op de hoogte van allerlei belangrijke problemen waar veel andere burgers zich nauwelijks van bewust zijn. Het opvallende is echter dat de andersglobalisten zich, ondanks het feit dat ze zich inzetten voor deze problemen, nauwelijks bewust lijken te zijn van het feit dat de Europese Unie hierbij een grote rol speelt. Alle onderwerpen waar andersglobalisten zich zorgen over maken worden mede door de Europese Unie veroorzaakt (zoals meer vrijhandel) of kunnen juist door de EU worden aangepakt (zoals een beter milieu, meer rechten voor vluchtelingen of betere ontwikkelingshulp).
Andersglobalisten weten wel dat Europa een rol speelt, maar zeggen steeds weer dat de EU veel te groot is om problemen echt aan te pakken. Andersglobalisten zien de EU niet als een oplossing. Het zou beter zijn als burgers individueel andere keuzes zouden gaan maken en zich bewuster zouden worden van de problemen in de wereld. Burgers zouden bijvoorbeeld beter eerlijke producten kunnen kopen of bij verkiezingen op linkse partijen gaan stemmen. Strijd tegen de EU is volgens de andersglobalisten geen optie.
EU en nationale politiek moeilijk te beïnvloeden
Waarom negeren andersglobalisten de Europese Unie, als deze zoveel te maken heeft met de doelen waar ze voor vechten? Uit de interviews blijkt dat andersglobalisten de EU te moeilijk vinden om te beïnvloeden. Ze spreken vooral over de nationale politiek in Den Haag. Europa komt soms of helemaal niet aan de orde en is zeker nooit hun eerste prioriteit.
Andersglobalisten vinden dat de landelijke politiek veel met zichzelf bezig is. In Den Haag gaat het vooral over kleine binnenlandse problemen die eigenlijk niet zo belangrijk zijn omdat de problemen op wereldniveau veel groter zijn. Deze lijken landelijke politici echter nauwelijks te interesseren. De politiek is volgens andersglobalisten opportunistisch: politici houden zich bezig met allerlei politieke spelletjes, ze wisselen vaak van standpunt als ze aan de macht zijn en hebben nauwelijks nog echte diepe overtuigingen. Inhoudelijke argumenten over internationale problemen spelen in zo’n setting eigenlijk sowieso geen rol, menen de andersglobalisten.
Andersglobalisten zeggen dat partijen over de verkeerde thema’s een mening formuleren en andere thema’s zoals globalisering volledig negeren. Ze vinden dan ook niet dat de politiek het voortouw neemt in het debat over globalisering. De politiek zou bestaan uit praatgroepjes die misschien soms wel goede ideeën hebben, maar waar vervolgens niets mee gebeurt. Juist maatschappelijke actie zal ertoe moeten leiden dat politici ook over andere thema’s gaan nadenken en daar standpunten over gaan formuleren. Burgers zouden op andere manieren actief moeten worden. Politieke betrokkenheid is volgens andersglobalisten lang niet altijd nodig om een betere wereld te creëren.
Zelf veranderen
Deze actievoerders weten dat Europa een belangrijke rol kan spelen bij de doelen die ze willen bereiken. Bovendien zijn ze ook actief en betrokken genoeg om de handen uit de mouwen te steken en actie te willen ondernemen. Andersglobalisten zijn echter zo anti-institutioneel ingesteld dat ze niets ophebben met traditionele politieke structuren. Dit geldt voor de Europese politiek nog meer dan voor de landelijke politiek. Deze activisten geloven simpelweg niet dat politieke actie bij Europese instellingen tot een inhoudelijke verandering kan leiden. De EU is te ingewikkeld om te beïnvloeden en werkt te ondemocratisch. Bovendien is het volgens andersglobalisten ook gewoon te ingewikkeld om te begrijpen hoe de EU precies werkt. Een Europese actie is lastig te organiseren, kost veel tijd en is frustrerend omdat de andersglobalisten niet alle regels kennen.
Andersglobalisten zijn meer dan de gemiddelde burger geïnteresseerd in de onderwerpen die bij de Europese instellingen aan bod komen. Maar hun overtuiging dat burgers zelf veranderingen moeten bewerkstelligen en dat de beïnvloeding van traditionele politieke structuren zinloos is, zorgt ervoor dat de Europese politiek hen toch niet interesseert. De EU kan volgens hen niets veranderen aan de kwesties die zij graag anders zouden zien. Burgers moeten dat volgens hen zelf doen.
Dr. Chris Aalberts is communicatiewetenschapper en redacteur van het boek ‘Altijd ver weg? De moeizame relatie tussen burgers en de Europese Unie’.
Meer Europa op Kennislink: Dossier Europese Unie Niemand let op de Europese Unie Europeanen sceptisch over één groot Europa Aankomende docenten weten weinig van Europa De Verenigde Staten van Europa Europese eenwording? Europa: een slapende reus? Hoe Balkenende weer een ‘nee’ kan voorkomen
Zie ook: De EU in het kort Europa Nu De portaalsite van de EU