In een koude, zuurstofarme en voedselrijke opwelling voor de kust van Namibië toonden de microbiologen aan dat anammox-bacteriën verantwoordelijk zijn voor de omzetting van nitraat, nitriet en ammonium in stikstofgas. Samen met collega’s van het Max Planck Instituut in Bremen beschrijven de Nijmegenaren de resultaten in PNAS van deze week.
De zuurstofloze omzetting van ammonium en nitriet tot stikstofgas druist in tegen de gangbare ideeën over de stikstofkringloop. Tot voor enkele jaren geleden dacht men dat nitriet en nitraat via een reactie met organisch materiaal omgezet zou worden in stikstofgas. De vinding betekent dat stikstof- en koolstofkringlopen herzien moeten worden. Het suggereert onder andere dat cyanobacteriën minder stikstof tot hun beschikking hebben (anammox-bacteriën zetten het om in inert stikstofgas) en dat de uitstoot of opname van CO2 door de oceanen opnieuw berekend moet worden.
Eerder al toonden de Nijmeegse onderzoekers de anammox-bacteriën aan in de Zwarte Zee (Nature, april 2003). Onder biologen is het anammoxprincipe sindsdien geaccepteerd, maar veel chemisch oceanografen weigeren deze stikstofomzetting te erkennen. Het zet dan ook dertig jaar onderzoek naar de omzetting van nitraat met behulp van organisch materiaal op losse schroeven.
Laatste auteur prof. dr. ir. Mike Jetten van de Radboud Universiteit is enthousiast over de publicatie. ‘Dit is heel bijzonder. Nu we anammox hebben aangetoond bij Namibië, onder zeer dynamische omstandigheden met een hevige circulatie, betekent het dat de bacterie overal voor kan komen. We zijn ook expres hier gaan zoeken, omdat we kritiek voor wilden zijn. Toen we anammox aantoonden in de Zwarte Zee, reageerden veel mensen lauw. "In zo’n geïsoleerd zuurstofloos bassin, het zal wel. We geloven niet dat het in de rest van de oceaan ook plaatsvindt."
Ondertussen stapelt het bewijs voor alomtegenwoordige anammox-omzetting zich op. Watermonsters die Jetten ontving van collega’s over de hele wereld suggereren dat al op meer dan vijftig plaatsen in diverse oceanen de anammox-omzetting plaatsvindt. ‘Waar je zoekt, daar is het’, zegt Jetten. ‘Vooropgesteld dat er voldoende ammonium, nitraat en nitriet aanwezig is, en geen zuurstof. In de bovenste honderd meter van de oceaan zul je het niet snel vinden.’
Het aantonen van de anammox-bacterie berust op een combinatie van verschillende technieken. Isotopenanalyse van de omzetting van de diverse stikstofverbindingen laat zien welke stoffen met elkaar reageren. Fluorescentiemicroscopie kleurt specifiek DNA van anammox-bacteriën. De aanwezigheid van ladderanen, kenmerkende membraanbouwstenen van anammox-bacteriën, vormt het laatste bewijs.
Het was geen sinecure om de resultaten gepubliceerd te krijgen, vertelt Jetten. Bij Nature kreeg het artikel twee hele goede en twee hele slechte reviews. Na acht maanden onzekerheid wees Nature het stuk toch af. Bij Science was de redactie ‘erg vervelend’ en ketste het ook af. ‘Kennelijk zijn chemisch oceanografen erg machtig. Gelukkig heeft PNAS uiteindelijk toch drie mensen gevonden die het onderzoek wel accepteren.’