Wetgeving
Abortus is niet in alle landen in dezelfde mate toegestaan. Er zijn verschillende redenen voor een abortus: om het leven van de vrouw te redden, voor de fysieke gezondheid van de vrouw, voor de mentale gezondheid van de vrouw, in geval van verkrachting of incest, wanneer er gebreken zijn aan de foetus, en om economische of sociale redenen.
In sommige landen wordt abortus (om bijvoorbeeld sociale of economische redenen) gecriminaliseerd. Het uitvoeren van een abortus is dan strafbaar.
De eerste en belangrijkste reden waarvoor men abortus toestaat, is om het leven van de vrouw te redden. Wanneer de abortuswetgeving verder wordt versoepeld, worden één voor een de andere condities – in volgorde waarin ze hiervoor zijn genoemd – losgelaten. Abortus is op drie landen na onder alle condities toegestaan. In Ierland is het alleen toegestaan om het leven van de vrouw te redden, in Zwitserland mag abortus alleen als de gezondheid van de vrouw in gevaar komt, en in Spanje is abortus niet wettig wanneer het alleen om economische of sociale redenen gewenst wordt. De Britse abortus wet uit 1967 geldt niet in Noord-Ierland. Daar is abortus strafbaar, hoewel abortus sinds 1994 wel mag als de mentale of fysieke gesteldheid van de zwangere vrouw in gevaar komt.
Bron: United Nations (2002). Abortion Policies: A Global Review. New York: United Nations Population Division. Klik op de tabel voor een grotere versie
Het is natuurlijk niet zo dat wanneer abortus toegestaan is om sociale of economische redenen, er geen voorwaarden worden aangegeven waaronder die abortus uitgevoerd kan worden. Deze voorwaarden variëren van land tot land. Ten eerste varieert de termijn waarbinnen een zwangerschap beëindigd kan worden met een abortus. Deze termijn varieert voor de landen in tabel 1 tussen 10 weken in Frankrijk tot 24 weken zwangerschap in Engeland, Schotland en Wales. Ten tweede gelden er in alle landen richtlijnen over de omstandigheden waaronder een abortus mag worden uitgevoerd. Soms wordt voorgeschreven dat een abortus alleen door een gekwalificeerde arts mag worden uitgevoerd, in andere landen mag een verloskundige dit onder sommige omstandigheden ook. Ten derde mogen vrouwen in sommige landen geen abortus ondergaan zonder toestemming van familieleden. Zo moeten minderjarigen in bijvoorbeeld Italië schriftelijke toestemming van hun ouders hebben. Tot slot wordt er soms vereist dat vrouwen voorlichting krijgen over de mogelijke consequenties van abortus en is er soms een wachtperiode vereist voordat men de abortus uitvoert.
Deze maatregelen dienen ervoor om vrouwen weloverwogen hun beslissing te laten nemen. Zo moet een vrouw in België eerst uitgebreid geïnformeerd worden over de risico’s van een abortus en moet ze geïnformeerd worden over alternatieven voor een abortus. Daarna moet ze nog zes dagen wachten voordat ze een abortus kan ondergaan. In Nederland geldt een wachttijd van 5 dagen. In de Verenigde Staten zijn er veel verschillen tussen staten, hoewel het recht op abortus er natiewijd is.
Een menigte protesteert tegen het toestaan van abortus in Washington
Tabel 1 laat ook zien van welke datum de meest recente abortuswet is. De Nederlandse wetgeving stamt uit 1981, maar is in 1984 op een aantal detailpunten aangepast. In 1981 werd de abortuswetgeving in Nederland al wel als de meest liberale gecategoriseerd. Dat geldt niet voor de andere twee landen waarvan de wetgeving sinds 1981 is aangepast.
In 1981 was in Spanje abortus alleen toegestaan om het leven van de moeder te redden. Deze wetgeving is in 1985 versoepeld. Hoewel abortus om sociale of economische redenen in Spanje is verboden, heeft het Spaanse hooggerechtshof in januari 1991 voor het eerst een abortus toegestaan om sociale redenen. Het ging hier om een echtpaar dat, als de vrouw een kind had moeten krijgen, in hun recht op vrije persoonlijke ontwikkeling was geschaad. Het gerechtshof stelde dat het paar geen extra kind kon onderhouden en dat de vrouw er fysiek en mentaal onder leed. Deze uitspraak betekent echter niet dat abortus om sociale of economische redenen is toegestaan. Het hooggerechtshof hield in deze uitspraak vast aan de veroordeling van de uitvoerend arts.
In België is de wetgeving in 1990 aanzienlijk versoepeld. In 1980 was schade aan de foetus, of economische of sociale redenen in België nog geen geldige reden voor het uitvoeren van een abortus. Inmiddels is abortus in België op verzoek, ongeacht de reden, toegestaan.
De abortuswetgeving is in overwegend katholieke landen beduidend strenger dan in overwegend protestante landen. In Zwitserland, bijvoorbeeld, is de abortuswet niet aangepast sinds 1937.
Wie doen het?
Abortus komt in Nederland – vergeleken met de andere landen – weinig voor. We zien in Nederland zelfs minder gevallen van abortus dan in Spanje, waar abortus niet onder alle omstandigheden is toegestaan. Wel is het aantal abortussen in Nederland sinds de jaren negentig aan het toenemen. In 2000 eindigde 1 van de 8 zwangerschappen in Nederland in een abortus. In de Verenigde Staten eindigt in 2000 zelfs bijna 1 op de 4 zwangerschappen in een abortus.
Hieronder zie je de trends in het aantal abortussen voor ‘katholieke’ landen, ‘protestantse’ landen en een voor de ‘overige’ landen.
Bron: Alan Guttmacher Institute (1999). Sharing responsibility: Women Society & Abortion Worldwide. New York: Alan Guttmacher Institute. Deze gegevens zijn aangevuld (Johnston 2006).
Bron: Alan Guttmacher Institute (1999). Sharing responsibility: Women Society & Abortion Worldwide. New York: Alan Guttmacher Institute. Deze gegevens zijn aangevuld (Johnston 2006).
Bron: Alan Guttmacher Institute (1999). Sharing responsibility: Women Society & Abortion Worldwide. New York: Alan Guttmacher Institute. Deze gegevens zijn aangevuld (Johnston 2006).
De abortusratio voor de Verenigde Staten is veel hoger dan in West Europa, hoewel er een lichte daling in de abortusratio is. Ook is het opvallend dat abortus over het algemeen meer voorkomt in protestante landen dan in katholieke landen. Niet verwonderlijk is er weinig abortus in de landen waar abortus slechts beperkt is toegestaan (Ierland, Noord-Ierland, Zwitserland en Spanje), maar de abortus ratio in Nederland en West-Duitsland is bijna net zo laag als die in de landen waarin abortus niet onder alle condities mogelijk is. Ook lijkt het erop dat de abortusratio in West Europa steeds meer op elkaar gaat lijken.
Zoals uit figuur 1, 2 en 3 blijkt, is er een verband tussen de mate waarin abortus in een land is toegestaan en het vóórkomen ervan. Hierop is natuurlijk ook de religie van een land van invloed: de huidige Ierse wetgeving is bijvoorbeeld tot stand gekomen na een volksraadpleging, waarbij religieuze normen van de Ieren wellicht een grote rol hebben gespeeld.
Meningen over abortus
Steeds meer mensen vinden abortus toelaatbaar. Over het algemeen vinden mensen in een land met een soepelere wetgeving abortus meer toelaatbaar dan mensen in een land met een strenger beleid. In landen waar abortus alleen is toegestaan om het leven van de vrouw te redden (Ierland, Spanje in 1981, Noord-Ierland in 1981 en 1990) keurt de publieke opinie abortus het meest af: op een schaal van 1 (abortus nooit toegestaan) tot 10 (abortus altijd toegestaan) scoort men gemiddeld veel lager dan in landen waar abortus wel is toegestaan. In Ierland in 1981 scoorden de respondenten gemiddeld een 1,73 op een schaal van 1 tot 10. Het meest tolerant is men in Zweden in 2000. Daar was de gemiddelde score een 7,41.
Een mooi overzicht van veranderingen in de mening over abortus krijgen we als we de enquêtegegevens van de Europese Waarden Onderzoeken op een rijtje zetten. Deze onderzoeken zijn gedaan in 1981, 1990, 1995 en 2000. De respondenten werd gevraagd of ze abortus altijd gerechtvaardigd vinden, nooit gerechtvaardigd, of iets er tussen in. Ze konden dit doen door een cijfer toe te kennen tussen 1 (nooit te rechtvaardigen) en 10 (altijd te rechtvaardigen). Tabel 2 geeft een beschrijving van de mening over de abortus in West-Europa tussen 1981 en 2000.
Ook in de mening over abortus is verschil tussen katholieken en protestanten. In regio’s met meer katholieken is men minder tolerant dan in regio’s met minder katholieken. Het verschil tussen katholieken en protestanten enerzijds en buitenkerkelijken anderzijds is echter nog veel groter.
Vreemd is dat in de Verenigde Staten het aantal abortussen per 1000 vrouwen veel groter is dan in West-Europa, terwijl de publieke opinie juist minder positief is ten opzichte van abortus. Misschien is het zo dat niet alleen de wetgeving over abortus, maar ook de wetgeving over het geven van seksuele voorlichting op scholen, of de beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen, van invloed zijn op het aantal abortussen dat in een land wordt uitgevoerd.