Ongelukkig toeval? …Nee, niet echt: Indonesië heeft namelijk de hoogste dichtheid van vulkanen ter wereld en ook aardbevingen (of tsunami’s, zoals eind 2004) zijn in dit deel van de wereld geen ongewoon verschijnsel.

Dat komt omdat Indonesië in een zogenaamde ‘subductiezone’ ligt, waar de Indo-Australische plaat in noord-noordoostelijke richting onder de Euraziatische plaat duikt met een relatieve snelheid van ongeveer 6 cm per jaar. Dit gebeurt echter niet keurig met een paar millimeter per week, maar af en toe met een schok: een aardbeving.

De Australische plaat duikt steeds dieper weg, zo’n 100-200 kilometer diep onder Java, tot ruim 600 kilometer ten noorden van het eiland. In de diepte smelt de onderduikende plaat op en zorgt voor vulkanisme: de hele boog van Indonesie met zijn vele actieve vulkanen is hiervan het gevolg (Island Arc, zie afbeelding hieronder).

Aardbevingen die direct met de subductie te maken hebben, vinden vooral plaats langs het contact tussen de twee platen of in de onderduikende Australische plaat. Dus zijn de bevingen naar het noorden steeds dieper. Dat is in de afbeelding hieronder goed te zien. De afbeelding laat de aardbevingen vanaf 1900 in dit gebied zien, en geeft met een kleur de diepte van de beving weer (van oranje en geel voor ondiep, via groen, blauw en paar naar rood voor diep).

Daar doorheen is nog iets anders te zien: een flink aantal bevingen met een oranje en gele kleur in het hele gebied, ook op Java. Dat betekent dat er ook ondiepe aardbevingen plaatsvinden in de bovenliggende Sunda plaat, die ook onder de nodige spanning staat. De beving van 26 mei 2006 was zo’n beving, met een sterretje aangegeven.

Merapi vulkaan

Het is niet duidelijk of de beving direct verband houdt met de activiteit van de vulkaan Merapi die maar enkele tientallen kilometers ten noorden van de beving ligt. Het is niet ongewoon dat er ondiepe aardbevingen voorkomen in de buurt van actieve vulkanen door bewegingen van magma in de ondergrond.

Een directe relatie ligt in dit geval echter niet voor de hand. De manier waarop de aardbevingsgolven zich verspreiden, laten zien dat de aardbeving werd veroorzaakt door (zijwaartse) beweging langs een breuk. Dit gebeurt eerder door tektonische spanningen (zie ook breuken in Sumatra en Celebes op de eerste figuur) dan door activiteit van de vulkaan. In dat laatste geval zou je kunnen verwachten dat direct boven de magma-bel in de diepte de aardkorst omhoog wordt geduwd of juist inzakt. Daardoor zouden andere bewegingsrichtingen langs breuken worden verwacht.

Indirect kan de vulkaan wel invloed hebben op het spanningsveld in de aardkorst ter plekke. En andersom: door de beving is het goed mogelijk dat het magma onder de Merapi weer in beweging is gekomen. De Indonesische autoriteiten maken zich dan ook nog steeds zorgen over de vulkaan, omdat deze sinds de aardbeving wel degelijk actiever lijkt te zijn geworden.