In de middag van 12 januari 2010 schudde de grond lang en hevig in Haiti. Het epicentrum van de beving, die een kracht van 7,0 op de schaal van Richter had, lag vlak ten zuidwesten van de hoofdstad Port-au-Prince. Omdat de beving zeer ondiep plaatsvond, bereikte veel van de energie van de beving het oppervlak en veroorzaakte een onvoorstelbare puinhoop in het arme land.

Hoe ontstond deze beving?

Door het openen van de Atlantische Oceaan schuiven Noord- en Zuid-Amerika met een vaartje van een paar centimeter per jaar naar het westen. Aan de westkust van deze continenten schuiven ze over de oceanische korst van de Stille Oceaan, een grote subductiezone. Alleen Midden-Amerika verstoort dit relatief simpele beeld.

In Midden-Amerika en de Cariben is een kleine plaat aanwezig, de Caribische plaat. Deze plaat heeft ook aan de oostkant een subductiezone, waar onderduikende oceanische korst van de Atlantische oceaan zorgt voor de vulkanische boog van de Cariben, van Grenada en Barbabos, via Martinique en Guadeloupe tot Sint Maarten. Die boog is niet alleen goed te zien door de vulkanenrij die boven de tropische wateren uitsteekt, maar ook door de verdeling van de aardbevingen in dit gebied. De westwaarts wegzinkende oceanische korst van de Atlantische Oceaan onder de Caribische plaat, veroorzaakt aardbevingen die steeds dieper plaatsvinden (oranje-geel-groen-blauw op onderstaande figuur):

Aardbevingen in het Caribisch gebied. De kleuren geven de diepte van de bevingen aan: oranje is ondiep (tot 10 kilometer), geel middeldiep, groen diep en blauw heel diep (150 tot 300 kilometer).

USGS

Dat betekent dat de Caribische plaat zelf niet, of heel weinig naar het westen beweegt. Aan de oostkant is dat verschil in beweging mogelijk door de genoemde Caribische subductiezone. Ten opzichte van de Noord-Amerikaanse plaat is er nog een ontkoppeling nodig. Dat gebeurt langs een breukzone, waarbij de Noord-Amerikaanse plaat sneller naar het westen kan bewegen (2,5 cm per jaar) dan de Caribische plaat (1 cm per jaar). In de figuur hieronder staat de beweging van de afzonderlijke platen met pijlen weergegeven:

Commission for the Geological Map of the World

Langs twee breukzones (de Septentrional Fault Zone en de Enriquillo- Plantain Garden Fault Zone), vindt die relatieve beweging van de Noord-Amerikaanse plaat naar het westen plaats. De breukzone is zelfs zichtbaar op Google Earth: twee diepe sporen die oost-west verlopen, ten zuiden van Cuba.

Google Earth

De Septentrional Fault Zone loopt door en langs het noorden van Haiti, de Enriquillo-Plantain Garden Fault zone loopt door het zuiden van Haiti en eindigt in de Dominicaanse Republiek. Beweging langs deze breuk zorgde voor de beving.

Het eiland Hispaniola met de twee breukzones. Opvallend is het laagliggende deel van de Dominicaanse Republiek waar de Enriquillo-Plantain Garden Fault Zone eindigt.

Transform

Haiti ligt dus op een van de plekken op aarde waar twee platen echt langs elkaar bewegen, een transforme plaatgrens. Andere bekende voorbeelden: de San Andreas breuk en de Noord-Anatolische breuk in Turkije (zware aardbeving in 1999). In dit geval is de beweging langs de breukzone linksom, dat noemen geologen sinistraal. Bij langs elkaar bewegende platen, kan de beving automatisch niet erg diep plaatsvinden. Op de USGS figuur van de seismiciteit is dat goed te zien: alleen maar oranje stippen. Bij ondiepe bevingen bereikt veel van de energie van de beving het aardoppervlak. Vergelijk dat met een steen die je in het water gooit: de golven die dat veroorzaakt, doven snel uit omdat de golf zijn energie over een steeds groter oppervlak verspreidt.

Enne.. aan de zuidkant?

Ook ten opzichte van Zuid-Amerika beweegt de Caribische plaat dus minder naar het westen. Hier vindt die mechanische ontkoppeling niet plaats langs 1 breukzone, maar min of meer in ‘stapjes’, die van het noorden van Colombia en Venezuela een tektonisch mozaiek maakt (zie linksonder tweede figuur). Daar zijn hoge toppen (tot boven de 5000 meter, Sierra de Santa Marta) op korte afstand van zee. Ook Curacao en Aruba maken deel uit van deze puzzel. Op Curacao is aan oude koraalriffen die plateaus boven water vormen en de vulkanische gesteenten (pillow lavas, met karakteristieken die laten zien dat ze onder water zijn ontstaan) te zien dat het eiland flink is en wordt opgeheven.

Schade

Op zich komen er in dit gebied regelmatig aardbevingen voor, meestal zijn ze echter veel minder zwaar. Aardwetenschappers waarschuwden in 2008 nog voor een op handen zijnde aardbeving omdat het langs deze breukzone al een tijdje relatief stil was (en er zich dus veel spanning had opgebouwd). Wanneer en waar precies de beving zou plaatsvinden, dat is helaas nog een stap te ver voor geologen. Dat de beving ondiep plaatsvond (6 tot 10 kilometer) en dicht bij de miljoenenstad Port-au-Prince met veel achterstallig onderhoud en slecht gebouwde woningen, zorgde voor de enorme omvang van deze ramp. Doordat de aardbeving onder het land plaatsvond en weinig verticale beweging veroorzaakte, ontstond er geen tsunami.

Zie ook:

• Still aardbevingen als voorbode voor grote schok (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
• Aardbevingen – springen voor Richter (Kennislinkartikel)
• Bevende schalen (Kennislinkartikel)
• Aardbeving schokt Italië (Kennislinkartikel)
• Dossier Plaattektoniek (Kennislinkdossier)