Van eerwraak is sprake als de eer van een familie of stam is aangetast en die eer alleen kan worden hersteld door bijvoorbeeld het plegen van een moord. Het heeft vaak te maken met de zedelijkheid van een vrouw. Zij schendt de eer van een familie als ze niet als maagd het huwelijk ingaat of als ze overspel pleegt. In zo’n geval kan de familie, om de eer van het geslacht te redden, de vrouw of haar minnaar doden.
Economische positie belangrijk
In Nederland komt volgens projectleider en eerwraakspecialist van de politie, Willem Timmer eerwraak het meest voor in de Turkse en Koerdische gemeenschap. Die is dan ook relatief groot in Nederland. Eerwraak is een verschijnsel uit migrantengemeenschappen in het Westen, maar komt ook voor in onder meer Suriname, Irak, Iran, Afghanistan en Pakistan. Toch is eerwraak niet alleen ‘geimporteerd’ naar het Westen, aldus Timmer. In autochtone gemeenschappen in Europa kwam vroeger ook eerwraak voor. De onderzoekers zijn het erover eens dat het verschijnsel afneemt naarmate de economische positie van mensen beter wordt. Een goede maatschappelijke positie geeft status en dan is eer minder belangrijk. Onder de gegoede families in migrantenkringen komt eerwraak dan ook veel minder voor.
Gewoon misdrijf
De Verenigde Naties schatten dat er wereldwijd jaarlijks vijfduizend vrouwen vermoord worden uit eerwraak. Maar andere organisaties schatten dat aantal veel hoger. Exacte cijfers zijn niet te geven, aldus Timmer. Hij was projectleider van het team dat zo’n 300 potentiele gevallen van eerwraak onderzocht. “Iets wat eerst een heroïneripdeal lijkt, kan later toch een eerwraakzaak blijken.” Andersom kunnen criminelen ook doen of een zaak eergerelateerd is en die blijkt dan een gewoon misdrijf. Vaak wordt pas jaren later duidelijk of een zaak wel of niet te maken heeft met eerwraak. Timmer kent zaken die acht jaar liepen.
Daarom is het handiger om achteraf de misdrijven te analyseren. En zelfs in dat geval, aldus het rapport, is een volledig inzicht in de problematiek niet mogelijk. “Er is toch een onbekend aantal zaken, waarvan we niet weten hoe groot deze is.”
De onderzoekers moeten Nederlandse politici dus teleurstellen. Iedere keer als het publieke debat weer oplaait, hameren bewindslieden op een gerichte aanpak van eerwraak en die is alleen mogelijk door nauwkeurige en actuele registratie. Zo riep minister Verdonk enige jaren geleden om harde maatregelen en duidelijke cijfers na de eerwraak op een achttienjarig allochtoon meisje uit Overijssel. Haar vader had haar neergeschoten met een jachtgeweer tijdens een vakantie in Turkije, vermoedelijk omdat zij te veel in opstand was gekomen tegen haar opvoeding.
Specialisten nodig
Toch denkt Timmer dat de registratie van eerwraakzaken wel verbeterd kan worden, aldus Timmer. Zo moeten de politieteams worden uitgebreid met specialisten in eerwraakzaken en moeten zaken vooral achteraf worden geanalyseerd.
Bij de Nederlandse politie zijn steeds meer allochtone agenten in dienst. Is dat niet een stap in de goede richting? Volgens Timmer is er hierdoor wel meer kennis in huis, maar dat kan juist averechts werken. “We vertrouwen soms te veel op goedbedoelde adviezen van agenten of tolken. Maar een politieman uit Oost-Turkije kent niet altijd de gebruiken in West-Turkije.”