IJsland is een uit zee oprijzend deel van de Mid-Atlantische rug, en dus volledig vulkanisch. Het is interessant te beseffen dat een deel van IJsland naar het oosten beweegt, en een ander deel naar het westen. Dat is overigens voor de bewoners niet merkbaar. Wel merkbaar is de vulkanische activiteit in dit gebied waar twee aardplaten uit elkaar drijven. De recente aswolk die na een vulkanische uitbarsting het luchtverkeer in Noordwest Europa lamlegde, ligt nog vers in het geheugen.

De exploratieboring voordat magma werd aangeboord.

Bjarni Palssen

Aardwarmte

De IJslanders maken volop gebruik van de aardwarmte die in dit vulkanische gebied ruimschoots voorhanden is. Niet alleen gebouwen worden ermee verwarmd (95% wordt zo verwarmd), maar ook bijvoorbeeld veel trottoirs in Reykjavik, waardoor die ook ’s winters sneeuwvrij blijven. De elektriciteit wordt voor ongeveer eenderde met aardwarmte opgewekt. De groeiende bevolking en de industrie (in feite is alleen de aluminiumindustrie een grootgebruiker) doet de vraag naar aardwarmte toenemen, en daarom worden regelmatig exploratieboringen gezet om nieuwe geschikte locaties voor de winning van aardwarmte te vinden. En dat leverde in een recent geval meer aardwarmte op dan de bedoeling was…

De boortoren.

Wilfred Elders

Boring

Het ging om een boring die werd gezet nabij de Krafla, een vulkaan waarvan de Viti-krater nabij de boorlocatie werd gevormd bij een uitbarsting in 1787. De boring, die tot een diepte van 4,5 km zou gaan, leverde tot 2 km diepte geen bijzonderheden op, maar op 2,1 km diepte ging er iets helemaal mis: er stroomde magma het boorgat in. Dat gebeurde overigens door de visceuze aard van het magma zo langzaam dat er geen ‘spuiter’ van magma ontstond.

In de 100 m tussen 2 en 2,1 km diepte waren trouwens al diverse problemen opgetreden. De snelheid waarmee oververhit materiaal binnendrong nam plotseling snel toe. Ook de weerstand die de roterende boorkop ondervond nam sterk toe, en uiteindelijk liep de boor zelfs vast. Toen de boor meer dan 10 m was opgetrokken om de vastgelopen kop vrij te krijgen, en weer omlaag moest gaan om verder te boren bleef hij al na één meter steken: magma had inmiddels de onderste 9 m van het boorgat opgevuld. Daarop werd de boring als exploratieboring beëindigd, en het boorgat werd ingericht voor de winning van aardwarmte.

De Viti-krater van de Krafla, met op de achtergrond de boorinstallatie.

G.Ó. Fridleifsson

Helemaal mislukt was het project echter niet: het bood een unieke gelegenheid aan de geologen ter plaatse om het magma te bestuderen (het gaat om rhyolitisch magma met 65-70% silicium) en om de mogelijkheden van dit extreem hete geothermische systeem te onderzoeken op de mogelijkheid van toepassing als energiebron. Zo’n toepassing zou van economisch zeer grote betekenis zijn voor het door de bankenaffaire geplaagde en in een economische crisis verkerende land, want de kosten van de opwekking van elektriciteit nemen sterk af met toenemende temperatuur van de beschikbare aardwarmte.

Zie ook:

• Energie uit de bodem (Kennislinkartikel)
• Vulkanen (Kennislinkdossier)
• As vulkaan IJsland beperkt luchtvaart (Kennislinknieuws)
• Stof op de auto verklaart oorzaak vulkaanuitbarsting (Kennislinknieuws van UU)
• Klimaatgevolgen uitbarsting IJsland beperkt (Kennislinknieuws)