Zeewier, Zout en Zwangere Vrouwen

Waarom het joderen van zout één van de belangrijkste gezondheidsmaatregelen is waarvan jij waarschijnlijk nog nooit hebt gehoord, en waarom zwangere vrouwen meer zeewier moeten eten.

9 mei 2022

Op vakantie in Engeland viel mijn oog op het keukenzout bij het bakken van mijn scrambled eggs. Ik miste het bekende ‘met jodium’ op de verpakking. “Hè, zit er geen jodium in jullie keukenzout?”, vroeg ik verbaasd aan mijn vriendin. “Jodium in het zout? Hoe bedoel je, waarom zou je dat überhaupt verwachten?” Misschien is het je nooit opgevallen, maar in Nederland zit er jodium in het keukenzout. Tenminste, als je niet met Himalayazout kookt. Loop maar eens naar je keuken om het te checken. Ook in je supermarktbrood zit jodium. Maar waarom? En wat is jodium eigenlijk? Ik ging op onderzoek uit.

Waarom zit er eigenlijk jodium in ons zout?
Sarai Keestra voor NEMO Kennislink

Jodium is een scheikundig element dat de Fransman Bernard Courtois in 1811 bij toeval ontdekte. Als chemicus en buskruitfabrikant deed hij proefjes met salpeter, een bestanddeel voor het maken van buskruit. Op een dag voegde hij te veel zuur toe aan zijn zeewierprutje waaruit de ingrediënten van salpeter werden gewonnen. Dit leidde tot een mysterieuze paarse wolk die opsteeg uit zijn experiment en neersloeg als donkere kristallen. Waarvoor deze stof goed was, bleef onbekend.

Jodiumrage

Acht jaar na de ontdekking van jodium, in 1819, melde de Zwitserse dokter J.F. Coindet dat hij succesvol patiënten met een kropgezwel in de hals had behandeld met een oplossing van deze nieuwe kristallen. Dit leidde tot een ware jodiumrage, een beetje op dezelfde manier zoals je tegenwoordig proteïneshakes drinkt of vitaminesupplementen neemt. Het groeide uit tot een miljoenenindustrie en dokters gaven jodium aan patiënten voor enorm veel verschillende aandoeningen, van astma en bronchitis tot ulcers en syfilis. Maar niemand wist nog precies wat jodium nou eigenlijk deed.

Ondertussen weten we dat jodium belangrijk is voor je schildklier, dat is een vlindervormig orgaan in je nek die de energiehuishouding van het lichaam regelt. Jodium is de bouwsteen van het schildklierhormoon, wat een belangrijke rol speelt bij de groei, de ontwikkeling van de hersenen, en de stofwisseling. Jodium zit van nature o.a. in zeewier, vis, eieren en zuivelproducten. Je schildklier slaat genoeg jodium op voor het geval je een tijdje niet genoeg jodium binnenkrijgt.

Kropgezwel

Als je langere tijd te weinig jodium tot je neemt dan doet je schildklier het niet goed – je huid wordt droog en schilferig, je neemt toe in gewicht, je handen voelen koud aan, je haar valt uit en je praat en denkt slomer. Als je moeder te weinig jodium inneemt tijdens de zwangerschap kan dat in extreme gevallen leiden tot cretinisme, een aandoening die o.a. bestaat uit een ontwikkelingsachterstand wat betreft de groei en cognitie. Iets anders wat er gebeurt als je echt te weinig jodium binnenkrijgt is dat je schildklier vergroot, je krijgt dan een kropgezwel, net als bij Coindet’s patiënten.

Echter, te veel jodium is ook niet goed; je krijgt dan last van hartkloppingen, gewichtsverlies, en nervositeit. Dit is wat ook gebeurde bij mensen die te veel meegingen in de jodiumrage. Het was pas aan het einde van de 19e eeuw dat het verband tussen jodium en de schildklier en de negatieve gevolgen van te veel jodium aan het licht kwamen. De conclusie was uiteindelijk dat zowel te veel als ook te weinig jodium niet goed voor je zijn.

Jodium vormt de bouwsteen van het schildklierhormoon wat geproduceerd wordt door een vlindervormig orgaan in je hals.
purple carrot nutrition, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Sinds 1928 is er in Nederland gejodeerd keukenzout op de markt, en in de jaren 60’ stelt de overheid in het ‘broodbesluit’ bakkers verplicht gejodeerd broodzout te gebruiken, zodat de hele bevolking voldoende jodium binnenkreeg. Cretinisme en krop raakte in Nederland in de vergetelheid. Jodium wordt nog lang niet in alle landen toegevoegd aan het zout, hoewel het goedkoop is en de geur en smaak van zout niet verandert.

Jodiumtekort

Jodiumtekort is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie wereldwijd een van de meest voorkomende reden voor een vermijdbare achterstand in de cognitieve ontwikkeling. Dit kan je geheel voorkomen met minder dan een milligram jodium per dag. Bovendien krijgen zelfs in rijke landen zoals Nederland tegenwoordig niet iedereen altijd genoeg jodium binnen. Vooral als mensen minder zout of zelfgebakken of biologisch brood zonder gejodeerd bakkerszout eten. Dit is zorgelijk, vooral bij zwangere vrouwen vanwege het belang van adequate jodiuminname voor de hersenontwikkeling van het ongeboren kind.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat dat in Nederland de jodiuminname van 10% van alle zwangere vrouwen en 50% van alle moeders die borstvoeding geven lager is dan de gemiddelde behoefte. Misschien dat wij allemaal, en vooral deze risicogroepen, wat vaker (vegetarische) sushi met zeewier moeten eten. Yum!