Waarom lopen mensen op twee benen?

Voor de mens is het op twee benen lopen niet optioneel. Wij hebben een unieke methode van voortbewegen door middel van slingerende ledematen waarmee we grote schrijdende stappen zetten. Hiervoor hebben wij tijdens onze miljoenen jarige evolutie belangrijke veranderingen ondergaan in de ruggengraat, positie van de schedel op onze nek, de stabiliteit van het bekken en de spieren eromheen, de stand van ons bovenbeen ten opzichte van de knie, en de vorm van onze voet, om maar wat punten te noemen. Terwijl andere primaten een grote teen hebben die meer zoals een duim functioneert, is onze grote teen als een springveer die onze unieke manier van voortbewegen ondersteunt. Al met al is op twee benen lopen, ookwel ‘bipedie’ genoemd, iets wat ons qua anatomie en gedrag menselijk maakt. Maar waarom zijn we ooit rechtop gaan lopen?

De handen-vrij-theorie

Charles Darwin, de grondlegger van de evolutietheorie stelde in zijn boek The Descent of Man (1871) voor dat bipedie zich ontwikkeld heeft, omdat rechtop lopen de handen vrij maakt voor het maken van stenen werktuigen of het gooien van speren of stenen tijdens de jacht. Hij meende dat nakomelingen van voorouders die op zo een handige manier gebruik maakten van hun voorste ledematen een evolutionair voordeel hebben over viervoetige soortgenoten. We weten ondertussen dat het gebruik van stenen werktuigen pas veel later ontstond dan bipedie. De oudste speren zijn pas 200,000-300,000 jaar oud, de oudste archeologische vondsten van stenen werktuigen zijn ongeveer 2.6 miljoen jaar oud, terwijl de vroegste vondst van gefossiliseerde voetstappen ongeveer 1 miljoen jaar ouder zijn dan dat.

Als we kijken naar de veranderende anatomie van de botten van onze voorouders is bipedie waarschijnlijk nog ouder dan deze voetstappen. Daarmee hebben nieuwe archeologische vondsten de theorie van Darwin ontkracht. De handen-vrij-theorie bleef echter populair in de tweede helft van de vorige eeuw. Wetenschappers dachten dat tweebenig zijn de handen vrij maakte om andere redenen, zoals het vervoeren van eten, het dragen van kinderen, of voor zelfverdediging. Hierin schuilt echter gevaar, het is makkelijk om achteraf een logisch klinkend verhaal te maken over waarom het nuttig is dat je nu je handen vrij kunt gebruiken. Dit betekent nog niet dat dit ook genoeg reden is voor het ontstaan van zo een unieke set aan anatomische veranderingen als bipedie teweeg bracht in de menselijke evolutie.

Van oerwoud naar de savanne? Of toch niet?

Een tweede groep theorieën gaat over klimaatverandering. Tijdens de menselijke evolutie veranderde het landschap in Afrika, waar de eerste mensen ontstaan zijn, drastisch. Door klimaatverandering verdween het dichte woud waar onze voorouders vandaan komen en maakte plaats voor een grasland ecosysteem wat meer lijkt op de moderne savanne. Voorstanders van deze theorie zeggen dat op twee benen staan om over hoog gras uit te kijken helpt gevaren te spotten. Dan zie je een roofdier zo aankomen sluipen.

Echter, hiervoor hoef je nog niet permanent op twee benen te lopen. Je kan ook tijdelijk op je achterpoten gaan staan. Bavianen wonen ook op de savanne en lopen niet op twee benen. Ook zij staan soms tussendoor op hun achterbenen om te kijken waar er gevaar schuilt, maar bewegen zich op vier ledematen voort. Bovendien wijst het laatste nieuws op gebied van de menselijke evolutie ernaar dat de eerste aanpassingen in het lichaam voor bipedie al ontstaan zijn in menssoorten die nog in het oerwoud leefden, niet in de savanne. Het reconstrueren van de omgeving van onze voorouders heeft dus een grote invloed op theorieën rondom de evolutie van onze soort.

De fruitplukker- of de wateraaptheorie?

Na het observeren van chimpansees in een gelijksoortige omgeving als onze voorouders, kwamen wetenschappers met de theorie dat op twee benen staan en een paar stappen zetten een aanpassing is qua lichaamshouding om efficiënter van boom tot boom te waggelen en ondertussen hooghangend fruit te plukken. Dit doen onze naaste verwanten zoals de chimpansees en bonobo’s soms ook, wat het aannemelijk maakt dat dit gedrag misschien ook in onze gemeenschappelijke voorouder te vinden was.

Een andere theorie die samenhangt met de reconstructie van de omgeving en dieet van onze voorouders is de wateraaptheorie. Deze suggereert dat het leven in een waterrijke omgeving en het waden door water tot tweebenig lopen leidde. Je benen voelen inderdaad gewichtslozer als je in water loopt. Dat heb je misschien wel eens gemerkt in het ondiepe gedeelte van het zwembad. Bovendien is er in een waterrijke omgeving veel lekker eten te vinden zoals waterplanten, vissen en schelpdieren. Ook andere primaten, zoals de gorilla in afbeelding 2, lopen op twee benen door het water. Toch is ook deze theorie omstreden, omdat het niet zeker is in hoeverre de leefomgeving van de vroege menssoorten echt zo waterrijk was.

Er zijn dus veel verschillende theorieën over waarom wij bipeed zijn. Je wordt hierbij echter al snel op het verkeerde been gezet, omdat een simpele vraag zoals waarom wij rechtop lopen meestal geen simpel antwoord heeft. Het is waarschijnlijk een combinatie van de leefomgeving of dieet, het klimaat, en energieverbruik bij lange afstanden wat leidde tot onze unieke manier van voortbewegen. Onontdekte fossiele vondsten en geavanceerde klimatologische reconstructies werpen in de toekomst wellicht weer een nieuw licht op deze vraag. Het laatste woord hierover is dus nog niet gesproken. Wat vind jij de meest aannemelijke theorie?