Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

Hoe en waarom Malcolm X nog steeds belangrijk is voor Nederlandse moslims

Thomas Hawk via Flickr CC BY-NC 2.0

2020 is een tumultueus jaar. Door corona en de chaotische Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het bestaan van racisme en de protestbewegingen ertegen veranderde echter niet. In februari was het 55 jaar geleden dat de bekende Afro-Amerikaanse burgerrechtenactivist Malcolm X werd vermoord. Voor veel Nederlandse moslims is hij nog steeds een rolmodel.

In deze blog leg ik uit waarom Malcolm X niet alleen heel belangrijk is om het fenomeen van racisme in Nederland te kunnen gebruiken, maar ook om te begrijpen waarom veel Nederlandse moslims van nu hem zien als een rolmodel.

Voor de uitbraak van het coronavirus was ik op 21 februari bij een grote bijeenkomst ter herinnering aan Malcolm X in Rotterdam, georganiseerd door NIDA. Februari staat voor vele zwarte Amerikanen in het teken van zwarte geschiedenis, of zoals het heet: Black History Month. Figuren zoals Malcolm X spelen daar vaak een belangrijke rol in, voor de grote invloed die zij in hun leven én daarna nog hebben. Zo’n maand waar de focus lig op zwarte geschiedenis, is ook relevant voor zwarte Nederlanders.

Net als veel afro-Amerikanen hebben zwarte Nederlanders dagelijks te maken met racisme in verschillende vormen. Daarbij zijn onderwerpen zoals slavernij, net zoals in de Verenigde Staten, nog steeds kwesties die impact hebben op onze samenleving en hoe we als mensen met verschillende huidskleuren met elkaar omgaan.

Maar waarom organiseert NIDA, een beweging die geïnspireerd is door de islam, een evenement ter ere van een burgerrechtenactivist die vooral prominent aanwezig was in het Amerika van de jaren vijftig?

Malcolm de moslim

Er zijn een aantal aspecten die de aantrekkingskracht van Malcolm X op jonge moslims buiten (maar ook juist in) de Verenigde Staten verklaren. Dat zijn volgens mij deze twee zaken: (1) Malcolm X is bekeerd tot de islam op een bepaald punt in zijn leven en dat heeft een grote invloed gehad op zijn ideeën, imago en nalatenschap. (2) Hij verkondigde een nieuw (maar ook zeker controversieel!) geluid, dat niet alleen binnen de eigen context resoneerde, maar later ook de inspiratiebron vormde voor talloze ideeën, activisten en bewegingen over de hele wereld.

Black Lives Matter-protest op de Dam in Amsterdam, 1 juni 2020. Op het bord aan de rechterkant zie je een subtiele verwijzing naar Malcolm X’s fameuze uitspraak: “By any means necessary”

Karen Eliot via Flickr CC BY-SA 2.0

Voor nu richt ik me vooral op het eerste aspect: Malcolm X en zijn bekering tot de islam. Hoewel er veel valt te zeggen over de manier waarop Malcolm zich bekeerde, of over de religieuze stroming en de sektarische vormen die eraan gerelateerd zijn, is het met het oog op jonge Nederlandse moslims vooral belangrijk dat Malcolm postuum nog steeds prominent aanwezig is in allerlei debatten en denken over racisme, emancipatie, en ongelijkheid.

Malcolm als inspiratiebron

Niet alleen was de aanwezigheid van vele jonge moslims bij het NIDA-evenement een teken dat Malcolm X een figuur is die nog steeds erg tot de verbeelding spreekt voor deze groep Nederlanders, de notities die ik gemaakt heb tijdens het evenement laten dat ook mooi zien.

Zo vertelde een van de sprekers dat hij bewonderde hoe Malcolm x van religie een belangrijke motivator maakte voor activisme en de strijd voor rechtvaardigheid, in plaats van (alleen maar) de focus hebben op rituele praktijken. Een andere spreker vergeleek de emotionele impact van de moord op Malcolm X met het overlijden van een familielid. Wat de gemene deler in alle verhalen lijkt te zijn, is hoe Malcolms ideeën en houding bij uitstek geschikt worden geacht om de hedendaagse problemen in Nederland rond racisme en integratie aan te pakken.

Foto’s gemaakt tijdens NIDA-evenement ‘NIDA eert Malcolm X. By any means necessary’, op 21 februari 2020 in Rotterdam.

Sakina Loukili voor NEMO Kennislink

Malcolm X en de multiculturele kwestie in Nederland

Hoewel we thema’s zoals racisme en integratie in een veel breder perspectief kunnen plaatsen (bijvoorbeeld als het gaat om discussies over Zwarte Piet), hebben Nederlandse moslims een specifiek historisch traject doorgemaakt die op verschillende manieren doorwerkt in het heden. De relatie tussen thema’s zoals racisme en integratie en moslims in Nederland speelt al veel langer, maar volgens verschillende wetenschappers kun je een onderscheid maken in de generaties moslims die in Nederland wonen.

Veel jonge moslims van nu zijn, in tegenstelling tot eerdere generaties, geboren en getogen in Nederland. Hierdoor hebben ze misschien een andere kijk op hoe er over moslims wordt gepraat in maatschappelijke en politieke debatten en wie of wat daar een mogelijke rol in moeten spelen. Dat betekent bijvoorbeeld dat zij geneigd zijn kritischer en bewuster te kijken naar de politieke en maatschappelijke debatten waarin moslims en/of mensen met een migratieachtergrond geproblematiseerd worden.

Foto’s gemaakt tijdens NIDA-evenement in Rotterdam.

Sakina Loukili voor NEMO Kennislink

In mijn eerste blog Wie is de echte Nederlander schreef ik hier al een beetje over: jonge moslims die niet langer willen ‘vragen’ om de rechten van een volwaardig burger, maar dat opeisen. Hierin kunnen we in ieder geval deels de verklaring vinden voor de populariteit van Malcolm X. Malcolm, die na zijn dood vaak is gereduceerd tot een symbool van haat door critici, is voor velen een inspiratiebron omdat hij stevige vraagtekens zette bij het idee dat slachtoffers van racisme of andere vormen van onderdrukking de betere persoon moesten zijn.

Kortom, een soort van grote middelvinger naar alles en iedereen die helpt om de onderdrukkende status quo in stand te houden. Voor veel jonge moslims, die lang het gevoel hebben gehad dat ze veel moesten slikken, is het dan niet verwonderlijk dat Malcolm X dient als een inspiratiebron en hij een rolmodel is voor een strijd die nog niet gestreden is.

ReactiesReageer