Een papieren werkelijkheid

Net zoals kenners de subtielste tonen in een single malt whisky kunnen onderscheiden, stonden een collega en ik eens met onze neus diep in Heideggers Sein und Zeit om de karakteristieke houtgeur te bepalen. “Eik.” “Nee, nee: kastanje!”

Correctie. Filosofen zijn niet gek op alle boeken. Ze houden vooral van papieren boeken. Boeken met onderstrepingen, butsen, ezelsoren. Boeken met een verhaal. (En met een geur.)

Maar is het papieren boek nog wel van deze tijd van digitalisering – en ontbossing? Alhoewel het papier aan het verliezen is, blijft er een bastion voor boekenwormen zoals ik: de bibliotheek.

Pleidooi voor papier

Vaker dan het mijn vrouw lief is staat de postbode op de stoep met een goedgevuld pakket dat ik schuldbewust aanneem met een blik op mijn uitpuilende boekenkast. Ik bestel boeken. Heel veel boeken. Te veel boeken.

Het is misschien wel mijn grootste klimaatzonde. Want ik weet dat er bomen neergaan om mijn kast te vullen. Dat de bestelbusjes koolstofdioxide uitpuffen op hun eindeloze rondjes door de buurt. Misschien is het wel beter om een digitale lezer te worden.

Maar papieren boeken zijn spannender. Het papier onthoudt. Vorige lezers laten kringels en onderstrepingen achter. Dwars door de zachte stem van de auteur heen buldert plots een onbekend persoon over zijn eigen zorgen en vragen. Soms vertellen zulke sporen een heel verhaal.

Laatst haalde ik Paul Ricoeurs Time and Narrative II van een plank. De gefrustreerde strepen en doorhalingen van mijn voorganger vertelden mij iets over zijn waarschijnlijk tamelijk begrensde enthousiasme voor Ricoeur. Tong uit zijn mond, het potlood in zijn vuist geklemd, zijn frustratie over de tekst botvierend door de pagina te lijf te gaan. Alsof het boek de in zijn echtelijk bed aangetroffen minnaar van zijn vrouw was.

Wat een drama. Wat een verhaal. Leve het papieren boek!

Papieren boeken hebben trouwens nog een ander onverwacht voordeel. “Eén van de grappige ontdekkingen van de laatste tijd is dat het papieren boek nog een functie heeft als achtergrond in de bibliotheek.” Dat komt omdat medewerkers en studenten zich beter concentreren als zij zich omringen door boeken, die een sfeer van geleerdheid ademen.

Het boek blijft dus, al is het maar als een decorstuk dat intellect stimuleert. En simuleert: niet voor niets dat academici tijdens de pandemie pronkten met alsmaar voller boekenkasten als achtergrond op Zoom. Zij hoopten ongetwijfeld dat de goede reputatie van het papieren boek ook op hen afstraalde.

Ronde archief

Meewarig kijk ik naar mijn welriekende Heidegger op de hoek van mijn bureau. Gelukkig blijft de bibliotheek voorlopig nog een bastion voor het gedrukte woord, dat ook ecologisch door de beugel kan. En meer dan op mijn eigen planken krijgen boeken pas echt een leven in deze huizen die speciaal voor hen zijn gebouwd.

Toch is de bibliotheek geen hemel op aarde voor boeken – zelfs bibliotheekboeken kennen een dood. Als ze ‘gedeselecteerd’ worden, dan is hun kans te pronken op planken verkeken en zijn ze de ruimte die ze innemen niet meer waard.

Als ze longen hadden, konden de meeste boeken veilig ademhalen. Het zijn vooral dubbele exemplaren die gedeselecteerd worden. Maar als ze dromen hadden, zouden boeken ongetwijfeld toch nachtmerries hebben over het ronde archief.

Het ronde archief? “Ja,” legt Daan uit, “de prullenbak.”