Klanksymboliek aanwezig in duizenden talen

In veel niet-westerse talen heb je ook nog ideofonen, woorden waarvan de klank iets verraadt over de betekenis. Taalwetenschappers noemen dat iconiciteit. In de Ghanese taal Siwu zeg je bijvoorbeeld Saaa voor een fris gevoel in de mond. Daar kun je je vast iets bij voorstellen: de klank verraadt namelijk iets over dat gevoel dat we allemaal kennen als we een dorstlessend drankje nuttigen op een snikhete dag. In gebarentaal tenslotte, heb je ook nog visuele iconiciteit, waarbij het gebaar direct uitbeeldt wat je bedoelt.

Basiswoorden

De Nederlandse taalkundige Mark Dingemanse (Max Planck Instituut) toonde vorig jaar al in een studie aan dat woorden veel minder willekeurig zijn dan we vaak denken. Op basis van materiaal uit tientallen talen lieten hij en zijn collega’s zien dat er heel veel systematiek zit in taal. Damián Blasi van de Universiteit van Zürich (Zwitserland) en anderen breidden deze onderzoeksmethode uit naar een nog grotere hoeveelheid talen. In totaal namen zij 62 procent van alle bekende gesproken talen mee in hun analyses.

Anders dan in eerder onderzoek, werd uitgegaan van een basiswoordenlijst met honderd woorden, die in de meeste talen voorkomen en niet ontleend zijn aan andere talen. Vaak verwijzen ze naar lichaamsdelen of weersomstandigheden, geven ze bezit aan of zijn het werkwoorden die beweging uitdrukken. In totaal werden 74 relaties gevonden tussen klank en betekenis. Dat was veel meer dan de onderzoekers hadden verwacht.

Tong, neus, borst

Een paar voorbeelden. Veel woorden die de betekenis ‘rond’ in zich droegen, hadden een r-klank in zich. Denk maar aan Nederlands ring of rollen. Ook vonden de onderzoekers een klank-betekeniscorrespondentie voor de betekenis ‘klein’ in de i-klank (ons woord pink?). Die relatie was ook al gelegd in eerdere studies, maar nog nooit voor zoveel talen. Het tegenovergestelde, een relatie tussen de klinker oe en de betekenis ‘groot’ werd nu echter niet gevonden.