Jakarta vecht tegen het water

Jakarta, de hoofdstad van Indonesië, heeft al jaren te kampen met bodemdaling. In combinatie met de mondiale zeespiegelstijging door klimaatverandering, zal rond het jaar 2025 ongeveer tien procent van het westelijke deel van de stad onder de zeespiegel liggen.

19 juli 2016

Het water rukt op langs de kusten van Java. Voor een stad als Jakarta en de omringende verstedelijkte gebieden heeft dit grote gevolgen. De levens van 4,5 miljoen Indonesiërs en 103 miljard dollar aan gebouwen en infrastructuur komen daarmee op het spel te staan. Zowel op de korte als de lange termijn zal de metropool maatregelen moeten treffen om droge voeten te houden.

Problematisch deltagebied

Jakarta is een gebied waar meerdere rivieren uitmonden in zee. Door de metropool stromen maar liefst dertien rivieren. Dit soort deltaregio’s zijn over het algemeen extra gevoelig voor overstromingen van zowel de rivier als de zee. Bodemdaling maakt de overstromingskans nog groter. Jakarta kampte in 2002, 2007 en 2013 al met grote overstromingen.

De locatie van Jakarta DKI en Greater Jakarta, op het eiland Java. In 2014 leefden hier 28 miljoen mensen, waarvan 10,2 miljoen in het donkergrijze gebied. — De locatie van de stad Jakarta en Greater Jakarta, op het eiland Java. In 2014 leefden hier 28 miljoen mensen, waarvan 10,2 miljoen in het donkergrijze gebied.
Michael Spies, Freie Universität Berlin

Rivier- en zeeoverstromingen

Rivieroverstromingen in Jakarta zijn een gevolg van de regenval die ongelijk verdeeld is over het jaar. In december, januari en februari valt zeventig procent van de totale jaarlijkse neerslag. In die maanden vinden dan ook de meeste overstromingen plaats, vooral wanneer het enkele dagen achter elkaar regent. De bodem raakt verzadigd en neemt geen water meer op en het regenwater neemt de kortste weg over het land naar zee.

Getijdenverschillen veroorzaken zeeoverstromingen. Behalve de dagelijkse eb en vloed is er een negentienjarige cyclus met maximale getijdenverschillen. Een soort springvloed dus. Samen met de dagelijkse verschijnselen van eb en vloed is op die momenten de overstromingskans het grootst.

Stijging zeespiegel

Ook klimaatverandering heeft invloed op de mate en frequentie van overstromingen. De neerslagduur, -intensiteit en –hoeveelheid zullen er op de lange termijn voor zorgen dat rivieroverstromingen vaker zullen voorkomen. Door de mondiale klimaatverandering warmt zeewater op en zet het uit. Hierdoor stijgt de zeespiegel nog eens extra, bovenop de zeespiegelstijging als gevolg van het smelten van de ijskappen. Dit vergroot de kans op zeeoverstromingen. Geen aantrekkelijke vooruitzichten dus.

Regen … — De intensiteit van regenbuien in Azië zal toenemen.
Harsh Mangal, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 2.0

Metingen wijzen uit dat tussen 1900 en 2010 de zeespiegel al met 19 centimeter is gestegen. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) verwacht tot het jaar 2100 een stijging van tussen de 45 en 75 centimeter. Dit is nog exclusief de stijging als gevolg van bodemdaling.

Illegaal oppompen

In Jakarta merken ze die zeespiegelstijging nu al. De invloed van de bodemdaling is echter nog vele malen groter. Noord-Jakarta daalt gemiddeld 7,5 centimeter per jaar; op enkele locaties is deze bodemdaling zelfs twintig centimeter per jaar. Dat heeft te maken met de bodemsamenstelling op Java in combinatie met het bodemgebruik. Jakarta is gebouwd op een dikke laag klei van een halve kilometer. Die laag klinkt in als het water eruit wordt gepompt. Het zijn vooral de industrie en grote gebouwen in Jakarta die aanzienlijke hoeveelheden water gebruiken. Vaak gebeurt het oppompen van water illegaal. Inmiddels komt ongeveer veertig procent van het water dat verbruikt wordt in Jakarta van het waternetwerk, maar dat is onvoldoende om de bodemdaling echt te stoppen.

Ongeveer zeventig procent van de bodemdaling kan aan het oppompen van grondwater worden toegeschreven, aldus Fons van Oosterhout van het Nederlandse ingenieursbureau Royal Haskoning DHV. Door zoet water op te pompen en de bodemdaling die hiervan het gevolg is, ligt een groot deel van Noord-Jakarta – weliswaar beschermd door een dijk – op dit moment al onder de zeespiegel. Verwacht wordt dat de jaarlijkse schade door overstromingen in 2030 zal verdrievoudigen ten opzichte van 2009, van 186 miljoen dollar tot 521 miljoen dollar.

Na-ijleffect

Ook bij reductie van het oppompen van water zal de bodemdaling naar verwachting nog jaren doorgaan. Tokio, een stad met een vergelijkbare problematiek van bodemdaling, heeft met dit na-ijleffect ook te maken gehad. Nadat in 1965 met de zoetwaterwinning onder de stad was gestopt, duurde het nog tot 1975 voordat ook de bodemdaling stopte.

Grondwaterspiegel en bodemdaling in Tokio.

Oplossingen

Het National Capital Integrated Coastal Development project stelt drie mogelijke oplossingen voor om het waterprobleem van Jakarta het hoofd te bieden. De mogelijkheid om heel het gebied te ontruimen en het gebied terug te geven aan zee valt al direct af vanwege het economisch belang en de hoge bevolkingsdichtheid. Een tweede optie is de huidige zeedijk te versterken en poldersystemen te creëren, zoals wij die ook in Nederland kennen. Inmiddels zijn al zes van deze poldersystemen in aanbouw. Grote pompen pompen hierbij het regenwater dat richting de ‘badkuip’ Noord-Jakarta stroomt in zee.

Een derde optie is het plaatsen van een dijk in Jakarta Bay, de zogeheten Giant Sea Wall (GSW). Deze zou ongeveer 25 kilometer lang en 7,7 meter hoog moeten worden, wat de stad zou moeten beschermen tegen zeecondities die gemiddeld eens in de 10.000 jaar voorkomen. De dijk in zee vormt twee meren tussen de GSW en de kustlijn van Jakarta. In de twee meren kunnen pompen de hoogte van het water ten opzichte van de zeespiegel achter de GSW reguleren. Overtollig regenwater kan hierdoor in de meren worden weggepompt.

Zwarte lagune

Het zal echter een hele uitdaging worden om geen ‘black lagoon’ in de meren te creëren. Veel stadsafval zal namelijk via de rivieren in de meren terecht komen, verwacht Jan-Jaap Brinkman, waterexpert bij het Nederlandse kennisinstituut Deltares. Volgens Brinkman is het idee van een GSW op de korte termijn dan ook niet haalbaar. Het totale project van de GSW staat tussen 2018 en 2022 op de planning en moet samen met de verbetering van de huidige kustbescherming en de poldersystemen bijna zeven miljard dollar gaan kosten.

De mogelijke toekomstige vorm van de Giant Sea Wall als ‘Great Garuda’ — De Giant Sea Wall neemt de vorm aan van een vogel: de ‘Great Garuda’
Kuipercompagnons

Baanbrekend

Het idee om een metropool met een gigantische dijk te beschermen, is baanbrekend. De invulling van het plan is echter nog unieker: als vorm voor de dijk is de ‘Great Garuda’, een mythische vogel, een optioneel ontwerp. Naast het hoofddoel van bescherming van de stad, ontstaat er meer woon- en werkruimte voor de te drukke stad en komt er een verbinding tussen Oost- en West-Jakarta, die nu nog ontbreekt. Daarmee zullen het vliegveld en de haven met elkaar in verbinding staan.

Het gevecht van Jakarta tegen water is op te lossen maar alleen wanneer Indonesië op de korte termijn de kustbeschermingsmaatregelen neemt en op de lange termijn de Giant Sea Wall zal creëren.